Walka z nowotworem to proces żmudny i czasochłonny. Współczesna medycyna oferuje jednak coraz skuteczniejsze metody leczenia. Jedną z nich jest terapia celowana, czyli chemia molekularna. Na czym polega leczenie celowane? Czym różni się od tradycyjnej chemii? Jak się do niego przygotować? W jakich sytuacjach jest stosowane? To zaledwie kilka pytań, które padają z ust pacjentów onkologicznych. Postaram się na nie odpowiedzieć z perspektywy lekarza.
Terapia celowana – co to takiego?
Terapia celowana molekularnie, znana także jako terapia personalizowana, w ostatnich latach przyczyniła się do ogromnego postępu w leczeniu nowotworów złośliwych. Wielu pacjentów pyta mnie na czym polega ta metoda i czym różni się od tradycyjnej chemioterapii, która w dalszym ciągu jest jedną z najczęściej stosowanych metod walki z rakiem.
Patomechanizm rozwoju guzów, czyli ich biologia różni się od siebie. Od lat poszukiwano zatem metody, która precyzyjnie celowałaby w konkretne komórki – w tym przypadku w komórki nowotworowe. Leczenie molekularne to rodzaj nowoczesnej terapii onkologicznej, która opiera się przede wszystkim na indywidualnych cechach genetycznych guza. Jej celem jest zniszczenie komórek rakowych, czyli nieprawidłowych białek, które powstają na matrycy zmutowanego genu w tkance nowotworowej.
Czym zatem ta metoda różni się od tradycyjnej chemioterapii? Chemioterapia celowana, w przeciwieństwie do tradycyjnych metod leczenia, skupia się wyłącznie na konkretnych zmianach genetycznych obecnych w komórkach nowotworowych. Takie precyzyjne i spersonalizowane działanie nie tylko charakteryzuje się znacznie wyższą skutecznością, ale również jest mniej toksyczne dla pacjenta.
Warto wiedzieć…
Chemia celowana jest skuteczna tylko wtedy, gdy komórki mają określone cechy (mutacje w genach, nadmiar konkretnych białek). To dlatego, zanim zostanie wdrożone leczenie celowane, należy wykonać badania molekularne guza.
Wskazania i przeciwwskazania do leczenia celowanego
Terapia celowana stosowana jest coraz szerzej w leczeniu różnych rodzajów nowotworów. Może być stosowana u osób chorych na:
- Nowotwory krwi i układu chłonnego – przewlekła białaczka szpikowa, przewlekła białaczka limfocytowa, ostra białaczka limfoblastyczna, szpiczak plazmocytowy, chłoniaki (np. chłoniak Hodgkina, chłoniak B-komórkowy).
- Nowotwory skóry i licznych narządów – czerniak, rak piersi, rak jelita grubego, rak jajnika, rak trzonu macicy, rak żołądka, rak płuca, rak nerki, rak wątrobowokomórkowy, rak prostaty, nowotwory żołądka i przełyku, nowotwory podścieliskowe przewodu pokarmowego, mięsaki i nowotwory tkanek miękkich.
Aby zakwalifikować pacjenta do terapii celowanej, konieczne jest wykonanie badań molekularnych wykrywających konkretne mutacje lub ekspresję białek (np. EGFR, HER2, ALK, PD-L1). To one decydują o możliwości zastosowania konkretnego leku.
Warto wiedzieć…
Leczenie celowane w chorobach nowotworowych, w tym chorobach hematologicznych, w znacznie mniejszym stopniu oddziałuje na komórki zdrowe w organizmie.
Czy istnieją zatem jakieś przeciwwskazania do leczenia celowanego?
W przypadku terapii celowanej możemy mówić o przeciwwskazaniach, które występują także w metodach tradycyjnych. Należą do nich między innymi: poważne schorzenia współistniejące, aktywne infekcje, czy ciężkie uszkodzenia narządów. Należy jednak pamiętać, że każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie w oparciu o stan zdrowia pacjenta i historię jego choroby.
Skutki uboczne terapii celowanej
Skutki uboczne leczenia personalizowanego są mniej intensywne i znacznie bardziej przewidywalne, niż w przypadku klasycznej chemioterapii. Należą do nich m.in.:
- zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego i biegunka,
- powikłania endokrynologiczne (niedoczynność i nadczynność tarczycy),
- upośledzenie odporności i infekcje,
- zmiany skórne (wysypka, suchość i pęknięcia skóry, nadwrażliwość na słońce),
- powikłania kardiologiczne (nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, powikłania zakrzepowo-zatorowe),
- zaburzenia metaboliczne (hiperglikemia, niedobór magnezu, wzrost stężenia trójglicerydów i cholesterolu).
Warto wiedzieć…
W przypadku leczenia celowanego rodzaj skutków ubocznych zależy od typu komórek, na które działa dany lek.
Czy leczenie celowane jest skuteczne?
Pytania o skuteczność tej metody towarzyszą mi w pracy prawie każdego dnia. Tutaj zawsze uspokajam moich pacjentów – możliwości indywidualnego dopasowania leczenia do typu zmian genetycznych odpowiedzialnych za rozwój choroby sprawia, że tego typu terapia charakteryzuje się wysoką skutecznością. Precyzja leczenia molekularnego jest wyższa niż w przypadku tradycyjnej chemioterapii, a to z kolei przekłada się na zwiększenie szans na wyleczenie. Dodatkowo, terapia molekularna ma mniejszy negatywny wpływ na kondycję pacjenta.
Na czym polega terapia celowana molekularnie? Jak się do niej przygotować?
Pierwszym etapem leczenia jest zawsze wykonanie badań profilu nowotworu – w tym celu wykorzystuje się różne metody zaliczane do biologii molekularnej. Po otrzymaniu wyników i zakwalifikowaniu do leczenia następuje właściwa część terapii, czyli podanie leków, które mają precyzyjnie uderzyć w raka.
Sposób podania preparatu zależy od jego rodzaju i stanu pacjenta. Może to być tabletka, ale również zastrzyk lub kroplówka. W przypadku tabletek i kapsułek, pacjent zazwyczaj przyjmuje je samodzielnie w domu. Zastrzyki i kroplówki z kolei są podawane w szpitalu lub przychodni przez personel medyczny.
W leczeniu celowanym nowotworów stosuje się głównie:
- Przeciwciała monoklonalne (mAb) – to leki biologiczne, takie jak Rytuksymab stosowany w chłoniakach CD20+, Cetuksymab stosowany w raku głowy i szyi oraz w raku jelita grubego, czy Gemtuzumab Ozogamycyny stosowany w leczeniu ostrej białaczki szpikowej.
- Inhibitory kinaz tyrozynowych (TKI) – leki z tej grupy są stosowane od wielu lat. Przykładem może być Imatynib stosowany w leczeniu przewlekłej białaczki szpikowej.
- Leki bipolarne – to nowa grupa preparatów, zawierających od razu 2 cele molekularne. Jednym z takich przykładów jest Blinatumomab, czyli lek stosowany w leczeniu białaczki.
Warto wiedzieć…
Inną nowoczesną metodą walki z nowotworami jest terapia CAR-T. To innowacyjna metoda leczenia polegająca na modyfikacji genetycznej własnych limfocytów T pacjenta tak, aby rozpoznawały i niszczyły komórki nowotworowe.
Zakwalifikowanie do leczenia często rodzi dodatkowe pytania i wątpliwości. Zawsze w takiej sytuacji zalecam szczerą rozmowę z lekarzem prowadzącym. Przygotowanie do chemii celowanej to jednak nie tylko uzyskanie niezbędnych informacji, ale także zadbanie o kondycję i stan emocjonalny. Przed przystąpieniem do terapii należy zadbać o nawodnienie i zdrową dietę. Dobrze jest poszukać wsparcia psychicznego – czy to w rodzinie i bliskich, czy w fundacjach i organizacjach dla pacjentów onkologicznych. Na kilka dni przed terapią wypocznij, unikaj nadmiernego wysiłku fizycznego i omów z lekarzem ewentualne skutki uboczne.
Czy chemioterapia celowana jest refundowana?
Leczenie celowane uznaje się obecnie za najskuteczniejszą formę terapii pacjentów onkologicznych. Dobra informacja jest także, że refundacja tego typu terapii w Polsce jest możliwa. Refundacja nie jest jednak powszechna dla wszystkich pacjentów onkologicznych i wszystkich rodzajów leków. Od 1 lipca 2025 roku w życie weszła nowa lista leków refundowanych. Znalazło się na niej aż 18 nowych terapii, z czego 7 dedykowanych jest chorobom rzadkim. Refundacją zostały objęte między innymi leki stosowane w leczeniu: raka piersi, nowotworów podścieliskowych przewodu pokarmowego (GIST), niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP) oraz przewlekłej białaczki szpikowej.
Źródła:
www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-nowotworach-krwi/na-czym-polega-leczenie-celowane-nowotworowhttps://
https://nio.gov.pl/od-1-lipca-nowe-terapie-onkologiczne-objete-refundacja/https://
www.gov.pl/web/zdrowie/projekt-obwieszczenia-ministra-zdrowia-w-sprawie-wykazu-refundowanych-lekow-srodkow-spozywczych-specjalnego-przeznaczenia-zywieniowego-oraz-wyrobow-medycznych-ktory-wejdzie-w-zycie-1-lipca-2025-r
