Czerwienica: objawy, rodzaje, leczenie, rokowania

Choć wiele osób słyszało o białaczce – chorobie krwi związanej z nadprodukcją nieprawidłowych krwinek białych – o czerwienicy wiemy zdecydowanie mniej. Tymczasem to również poważne zaburzenie układu krwiotwórczego, w którym dochodzi do nadmiernego wytwarzania krwinek czerwonych. Rozwój czerwienicy przez długi czas może przebiegać bezobjawowo. Warto jednak poznać jej charakterystyczne symptomy – Dwa z nich są szczególnie specyficzne – oraz możliwości leczenia i rokowania.

Rodzaje czerwienicy – czy wszystkie są nowotworem?

Czerwienica to niejednorodna jednostka chorobowa – jej przebieg, przyczyny i konsekwencje zależą od rodzaju schorzenia. Wyróżniamy trzy główne typy czerwienicy:

• Czerwienica prawdziwa – to nowotworowa choroba szpiku kostnego (niezłośliwego), należąca do tzw. grupy raków krwi. Dochodzi w niej do nadmiernego, niekontrolowanego namnażania się krwinek czerwonych, często także białych krwinek i płytek. Większość przypadków wiąże się z mutacją genu JAK2, która prowadzi do niezależnej od potrzeb organizmu produkcji komórek krwi. To jedyny rodzaj czerwienicy uznawany za nowotwór. 
• Czerwienica wtórna – w tym przypadku nadmiar krwinek czerwonych nie jest spowodowany chorobą szpiku, lecz wtórną reakcją organizmu na inne czynniki, takie jak: przewlekłe niedotlenienie (np. w chorobach płuc, przy przebywaniu na dużych wysokościach), zwiększona produkcja erytropoetyny (np. przez guzy nerek) lub wady serca. Organizm zwiększa produkcję erytrocytów, by poprawić transport tlenu – jest to więc efekt uboczny innego problemu zdrowotnego, a nie samodzielna choroba krwi. 
• Czerwienica rzekoma – to stan, w którym liczba czerwonych krwinek jest prawidłowa, ale objętość osocza jest zmniejszona (np. w odwodnieniu lub przewlekłym stresie), co prowadzi do pozornego zagęszczenia krwi. W rzeczywistości nie ma nadmiaru komórek krwiotwórczych, a problem jest przejściowy i nienowotworowy.

Tylko czerwienica prawdziwa jest chorobą nowotworową i wymaga specjalistycznego leczenia hematologicznego. Dlatego to właśnie na niej skupimy się w dalszej części artykułu.

Czerwienica prawdziwa objawy – w tym dwa szczególne

Czerwienica prawdziwa rozwija się powoli, a przez długi czas może nie dawać wyraźnych objawów. Z czasem jednak gęstsza, „przepełniona” krew zaczyna wpływać na różne układy organizmu. Do najczęstszych symptomów należą:

• Bóle i zawroty głowy – spowodowane ograniczonym przepływem krwi przez mózg.
• Uczucie osłabienia i zmęczenia – często mylone z przemęczeniem lub anemią.
• Zaburzenia widzenia – mroczki, rozmazany obraz, chwilowa utrata ostrości wzroku.
• Szumy uszne – nasilające się w ciszy lub w nocy.
• Powiększenie śledziony – może objawiać się jako uczucie ciężkości w lewej części brzucha.

Dwa szczególnie charakterystyczne objawy czerwienicy prawdziwej to:

• Świąd skóry po gorącej kąpieli lub prysznicu – często bardzo dokuczliwy, swędzenie może być intensywne, utrzymujące się długo po kontakcie z ciepłą wodą. Wynika z nadwrażliwości skóry i działania histaminy uwalnianej przez komórki tuczne.
• Trwałe zaczerwienienie skóry, zwłaszcza twarzy, uszu, szyi i dłoni – skóra może być ciemnoczerwona lub purpurowa, co jest skutkiem zwiększonej liczby czerwonych krwinek i ich nagromadzenia w drobnych naczyniach.

Te dwa objawy – uporczywy świąd po kąpieli i nietypowe, trwałe zaczerwienienie skóry – są szczególnie charakterystyczne dla czerwienicy prawdziwej i powinny skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej. Warto jednak pamiętać, że ich brak nie wyklucza choroby – czerwienica może rozwijać się również bez tych dolegliwości, dlatego obecność innych, mniej swoistych objawów również powinna wzbudzić czujność.

Czynniki ryzyka czerwienicy – co zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania?

Czerwienica prawdziwa jest chorobą, której powstanie wiąże się głównie z mutacją genu JAK2. Choć dokładne przyczyny tej mutacji nie są jeszcze w pełni poznane, istnieją pewne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby:

• Wiek – czerwienica prawdziwa najczęściej rozpoznawana jest u osób po 60. roku życia, choć może wystąpić również u młodszych pacjentów.
• Płeć – choroba dotyka nieco częściej mężczyzn niż kobiety.
• Czynniki genetyczne i rodzinne – choć czerwienica prawdziwa nie jest dziedziczna w klasycznym znaczeniu, u niektórych osób obserwuje się większą skłonność do zaburzeń hematologicznych, co sugeruje pewien wpływ predyspozycji genetycznych.
• Narażenie na czynniki środowiskowe – długotrwałe wystawienie na niektóre substancje chemiczne, takie jak benzen czy promieniowanie jonizujące, może zwiększać ryzyko różnych nowotworów szpiku, w tym czerwienicy.
• Przebyte choroby szpiku lub inne schorzenia hematologiczne – u niektórych pacjentów choroba może rozwinąć się na podłożu wcześniejszych problemów z układem krwiotwórczym.

Czerwienica prawdziwa badania – upewnij się, w czym tkwi problem

Jeśli lekarz podejrzewa czerwienicę prawdziwą, kluczowe będzie przeprowadzenie odpowiednich badań diagnostycznych. Ich celem jest potwierdzenie nadmiaru krwinek czerwonych, wykluczenie innych przyczyn (np. czerwienicy wtórnej) oraz identyfikacja ewentualnej mutacji genetycznej. Najczęściej wykonuje się następujące badania:

• Morfologia krwi – pokazuje podwyższone wartości erytrocytów, hemoglobiny i hematokrytu.
• Poziom erytropoetyny – zazwyczaj obniżony, co odróżnia czerwienicę prawdziwą od wtórnej.
• Badanie mutacji JAK2 V617F – obecna u około 95% pacjentów z czerwienicą prawdziwą, jej wykrycie stanowi jedno z głównych kryteriów rozpoznania.
• Biopsja szpiku kostnego – pozwala ocenić budowę szpiku i potwierdzić nadmierne, nieprawidłowe namnażanie się komórek krwiotwórczych. Więcej o biopsji dowiesz się z naszego artykułu (tytuł artykułu o biopsji do uzupełnienia).

Dodatkowo, w zależności od objawów i sytuacji klinicznej, lekarz może zlecić inne badania, takie jak: USG jamy brzusznej (do oceny śledziony), gazometria krwi tętniczej, poziom saturacji, testy obrazowe (TK, rezonans) czy ocena żelaza i ferrytyny.

Jak przebiega leczenie czerwienicy prawdziwej?

Leczenie czerwienicy prawdziwej ma na celu zmniejszenie liczby krwinek czerwonych, zapobieganie powikłaniom zakrzepowo-zatorowym i kontrolę objawów choroby. Niestety obecnie nie ma możliwości całkowitego wyleczenia choroby.

Podstawowe metody leczenia czerwiency prawdziwej to:

• Upusty krwi – to najstarsza i wciąż skuteczna metoda leczenia. Polega na regularnym upuszczaniu określonej objętości krwi (zwykle 300–500 ml), co obniża hematokryt i zmniejsza lepkość krwi. Zabieg jest podobny do oddawania krwi w krwiodawstwie i zazwyczaj nie wiąże się z żadnymi negatywnymi skutkami. 
• Leczenie cytoredukcyjne – stosowane głównie u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka (np. osoby powyżej 60. roku życia lub po przebytych incydentach zakrzepowych). Najczęściej używanym lekiem jest hydroksymocznik, który hamuje nadmierne namnażanie się komórek szpiku. Alternatywą, zwłaszcza dla młodszych pacjentów, może być interferon alfa – lek biologiczny, który również działa przeciwnowotworowo.
• Leczenie objawowe – jednym z najbardziej dokuczliwych objawów czerwienicy prawdziwej jest silny świąd skóry po kąpieli, który potrafi trwać długo i znacząco obniżać komfort życia. Aby go złagodzić, stosuje się leki przeciwhistaminowe – to te same substancje, które podaje się przy alergii. Czasami konieczne są także inne leki, które hamują nadreaktywność komórek skóry (tzw. komórek tucznych), odpowiedzialnych za uwalnianie histaminy i wywoływanie swędzenia.
• Profilaktyka zakrzepicy – większość pacjentów z czerwienicą prawdziwą otrzymuje małe dawki kwasu acetylosalicylowego, które zmniejszają ryzyko tworzenia się zakrzepów.

czerwienica prawdziwa: rokowania oraz życie z chorobą

Czerwienica prawdziwa to choroba przewlekła, ale dobrze rozpoznana i w wielu przypadkach skutecznie kontrolowana. Choć wymaga regularnego leczenia i stałego nadzoru hematologicznego, rokowania dla wielu pacjentów są niezwykle dobre – szczególnie przy wczesnym rozpoznaniu i odpowiednim prowadzeniu terapii.

Rokowania przy czerwienicy prawdziwej – najważniejsze liczby:

• Bez leczenia mediana przeżycia wynosi jedynie 1,5–3 lata, co podkreśla znaczenie szybkiej diagnostyki i terapii.
• Mediana przeżycia w dobrze kontrolowanych przypadkach wynosi 15–20 lat, a u młodszych pacjentów może sięgać nawet 30 lat.
• 10-letnie przeżycie u pacjentów z niskim ryzykiem i odpowiednim leczeniem sięga nawet 97%, a 20-letnie – ponad 90%.
• U niewielkiego odsetka chorych (ok. 2–5%) choroba może przekształcić się w białaczkę, a u 6–14% – w zwłóknienie szpiku w ciągu kilkunastu lat.

Życie z czerwienicą prawdziwą, choć wymagające stałego leczenia, może być stabilne i satysfakcjonujące. Choroba wiąże się z regularnymi wizytami u hematologa, koniecznością monitorowania wyników krwi oraz – u wielu pacjentów – z cyklicznymi upustami krwi, które pozwalają utrzymać odpowiedni poziom hematokrytu i zapobiegają powikłaniom. Niekiedy leczenie obejmuje również przyjmowanie leków, takich jak hydroksymocznik czy interferon, a także codzienną profilaktykę przeciwzakrzepową.

Pomimo tych obowiązków, wielu chorych prowadzi aktywne życie zawodowe, rodzinne i towarzyskie. Stała opieka medyczna, konsekwencja w leczeniu i dbałość o zdrowy styl życia pozwalają skutecznie kontrolować chorobę przez wiele lat. Duże znaczenie ma również wsparcie bliskich oraz poczucie bezpieczeństwa, jakie daje jasny plan terapeutyczny. Choć perspektywa się zmienia, wiele osób z czerwienicą prawdziwą uczy się z czasem odnajdywać równowagę i czerpać radość z codzienności.