Czym jest immunoterapia? Leczenie immunologiczne raka.

Tradycyjne metody walki z nowotworami skupiają się na bezpośrednim niszczeniu chorych tkanek. Tymczasem istnieje alternatywna strategia, która działa zupełnie inaczej – immunoterapia. Zamiast atakować nowotwór wprost, mobilizuje ona własny układ odpornościowy pacjenta, by ten samodzielnie rozpoznał i zwalczył chorobę. Czy taka metoda może być skuteczniejsza od tradycyjnych terapii? Jak dokładnie działa i dlaczego budzi tak duże nadzieje we współczesnej onkologii?

Immunoterapia – co to jest?

Immunoterapia to forma leczenia nowotworów, która polega na stymulowaniu, wspieraniu lub modyfikowaniu działania układu odpornościowego pacjenta w taki sposób, aby samodzielnie rozpoznawał i niszczył komórki rakowe. W przeciwieństwie do chemioterapii, która działa ogólnoustrojowo i uszkadza także zdrowe komórki, immunoterapia celuje bardziej precyzyjnie, wykorzystując mechanizmy obronne organizmu do walki z konkretnym zagrożeniem.

Kluczową zaletą immunoterapii jest jej zdolność do długotrwałego działania – układ odpornościowy, raz nauczony rozpoznawać nowotwór, może pamiętać go przez lata, co zmniejsza ryzyko nawrotu choroby. Nie oznacza to jednak, że immunoterapia działa u każdego pacjenta i przy każdym typie raka – nadal trwają intensywne badania, które mają na celu lepsze zrozumienie, kiedy i u kogo terapia ta przynosi najlepsze efekty.

Jakie istnieją typy immunoterapii?

Immunoterapia nowotworów to szerokie pojęcie obejmujące różne podejścia terapeutyczne, które wykorzystują układ odpornościowy na różne sposoby. Najważniejsze z nich to:

• Inhibitory punktów kontrolnych (checkpoint inhibitors) – blokują „hamulce” układu odpornościowego, które normalnie zapobiegają nadmiernym reakcjom. Dzięki temu limfocyty T odzyskują zdolność atakowania komórek nowotworowych.
• Terapia CAR-T – polega na pobraniu od pacjenta limfocytów T, ich genetycznym przeprogramowaniu, by rozpoznawały konkretne antygeny na komórkach rakowych, a następnie ponownym podaniu ich do organizmu. To bardzo nowoczesna i obiecująca forma terapii, głównie w leczeniu niektórych nowotworów krwi.
• Szczepionki przeciwnowotworowe – mają na celu „nauczenie” układu odpornościowego rozpoznawania komórek rakowych poprzez podanie odpowiednich antygenów nowotworowych. Obecnie wciąż w fazie intensywnych badań.
• Immunoterapia cytokinami – wykorzystuje białka takie jak interleukiny czy interferony, które naturalnie regulują odpowiedź odpornościową. Ich podanie może wzmocnić reakcję immunologiczną przeciwko komórkom nowotworowym.
• Przeciwciała monoklonalne – to laboratoryjnie wytworzone cząsteczki, które rozpoznają specyficzne markery na powierzchni komórek nowotworowych. Działają albo bezpośrednio niszcząc komórki raka, albo „oznakowując” je dla innych elementów układu odpornościowego.

Przy jakich nowotworach można stosować leczenie immunologiczne?

Immunoterapia nie jest jeszcze uniwersalnym rozwiązaniem dla wszystkich rodzajów nowotworów, ale jej zastosowanie stale się rozszerza – jest to nadal stosunkowo nowa metoda leczenia. Największą skuteczność odnotowuje się w leczeniu następujących typów nowotworów:

• • Czerniaka i innych nowotworów skóry, takich jak rak podstawnokomórkowy czy kolczystokomórkowy
  • Raka płuca, zwłaszcza w bardziej zaawansowanych przypadkach

• Raka nerki

• • Nowotworów głowy i szyi, np. raka gardła czy krtani
  • Niektórych nowotworów ginekologicznych, np. raka szyjki macicy

• Raka pęcherza moczowego

• • Raka jelita grubego – w określonych przypadkach genetycznych

• Raka przełyku i żołądka

• Niektórych typów raka piersi, zwłaszcza tzw. potrójnie ujemnego
• Nowotworów krwi, takich jak białaczka, chłoniaki czy szpiczak

Jak wygląda terapia immunologiczna?

Immunoterapia najczęściej podawana jest w formie dożylnej – czyli jako kroplówka – w regularnych odstępach czasu, najczęściej co dwa lub trzy tygodnie. Leczenie odbywa się zazwyczaj w trybie ambulatoryjnym, co oznacza, że pacjent może wrócić do domu tego samego dnia. W niektórych przypadkach stosuje się również preparaty podawane podskórnie lub doustnie.

Zanim rozpocznie się leczenie, lekarz zleca badania, które pomagają określić, czy dany pacjent kwalifikuje się do immunoterapii. W trakcie terapii regularnie wykonuje się także badania kontrolne – na przykład tomografię komputerową – by sprawdzić, czy nowotwór reaguje na leczenie. 

Immunoterapia – skutki uboczne

Choć immunoterapia jest zwykle zdecydowanie lepiej tolerowana niż tradycyjna chemioterapia, nie oznacza to, że jest całkowicie pozbawiona działań niepożądanych. Ponieważ jej celem jest pobudzenie układu odpornościowego, może on czasami zacząć atakować także zdrowe tkanki. Skutki uboczne są bardzo zróżnicowane – zależą od rodzaju leku, organizmu pacjenta i czasu trwania leczenia. Do najczęstszych należą:

• Zmęczenie – Uczucie osłabienia lub braku energii, które może się utrzymywać przez dłuższy czas.
• Gorączka lub dreszcze – Objawy podobne do grypy, pojawiające się po podaniu leku.
• Bóle mięśni i stawów – Niekiedy przypominające objawy chorób reumatycznych.
• Wysypki skórne – Swędzenie, zaczerwienienie lub łuszczenie się skóry.
• Biegunka lub bóle brzucha – Spowodowane zapaleniem jelit wywołanym przez układ odpornościowy.
• Zaburzenia hormonalne – Takie jak problemy z tarczycą, nadnerczami czy trzustką – mogą wpływać na samopoczucie i metabolizm.

Samopoczucie po immunoterapii –  na co się przygotować?

Choć reakcje na immunoterapię mogą być różne i zależą od indywidualnych cech organizmu, wielu pacjentów znosi ją zdecydowanie lepiej niż tradycyjną chemioterapię. Nie jest to zasada, ale w praktyce klinicznej często obserwuje się, że samopoczucie w trakcie leczenia immunologicznego jest stabilniejsze, a codzienne funkcjonowanie mniej zaburzone.

Część chorych już po kilku podaniach odczuwa wyraźną poprawę – wraca energia, poprawia się apetyt, a organizm zaczyna „oddychać” po wcześniejszych, bardziej obciążających terapiach. Inni potrzebują nieco więcej czasu, by poczuć się lepiej – warto jednak pamiętać, że nawet w takich przypadkach przebieg leczenia bywa łagodniejszy i mniej wyniszczający.

Kluczowe jest uważne obserwowanie własnego ciała, informowanie lekarza o wszystkich niepokojących objawach i zapewnienie sobie przestrzeni na odpoczynek. Układ odpornościowy wykonuje intensywną pracę – odpowiednia ilość snu, lekka aktywność fizyczna i wsparcie bliskich mogą realnie poprawić komfort leczenia i jego efektywność.

Jak długo trwa Immunoterapia?

Czas trwania immunoterapii zależy od wielu czynników – przede wszystkim od rodzaju nowotworu, zastosowanego leku, reakcji organizmu na leczenie oraz celu terapii (leczenie radykalne czy paliatywne). U części pacjentów leczenie trwa kilka miesięcy, u innych – nawet 1–2 lata. 

W przypadku niektórych nowotworów, np. czerniaka czy raka płuca, przy dobrej tolerancji terapii i skutecznej odpowiedzi organizmu, immunoterapia może być kontynuowana przez dłuższy czas, nawet po osiągnięciu remisji, w ramach leczenia podtrzymującego.

Czy immunoterapią można samodzielnie wyleczyć nowotwór?

– Miałem pacjentkę z rozsianym czerniakiem. Miała za sobą kilka nieudanych terapii i traciła nadzieję. Zastosowaliśmy immunoterapię – inhibitory punktów kontrolnych – i po kilku miesiącach badania obrazowe pokazały wyraźny regres zmian. Do dziś pozostaje w remisji. Takie przypadki się zdarzają, ale nie są regułą. –

Choć historia ta brzmi jak przykład spektakularnego sukcesu medycyny, lekarze podkreślają, że nie każdy pacjent reaguje równie dobrze na immunoterapię. Układ odpornościowy można czasem skutecznie pobudzić do walki z nowotworem, ale bywa też, że rak pozostaje niewrażliwy na ten typ leczenia. Z tego powodu immunoterapia rzadko bywa stosowana jako jedyne narzędzie terapeutyczne – często łączy się ją z innymi metodami, takimi jak chemioterapia, radioterapia czy leczenie celowane. Tylko w niektórych przypadkach – zwłaszcza przy nowotworach szczególnie wrażliwych na immunoterapię – udaje się osiągnąć długotrwałą remisję przy pomocy samych leków immunomodulujących.

Czy immunoterapia jest bardziej skuteczna od innych metod?

Przykłady całkowitej remisji dzięki immunoterapii, choć inspirujące, są na ten moment raczej wyjątkiem niż normą. Układ odpornościowy pacjenta potrafi w niektórych przypadkach skutecznie rozpoznać i zwalczyć komórki nowotworowe, jednak nie zawsze udaje się osiągnąć pełne wyleczenie tylko za pomocą tej metody. Często zdarza się, że nowotwór jest oporny lub słabo reaguje na stymulację immunologiczną.

Dlatego immunoterapia najczęściej bywa elementem szerszej strategii leczenia, łączonej z innymi metodami, które razem zwiększają szanse na pozytywny efekt. Dopiero u pacjentów z nowotworami szczególnie podatnymi na ten rodzaj terapii, immunoterapia może stanowić główną, a czasem nawet jedyną formę leczenia prowadzącą do długotrwałej remisji.

Czy leczenie immunologiczne to przyszłość polskiej onkologii? 

Immunoterapia to jedna z najbardziej obiecujących metod leczenia nowotworów, która zyskuje coraz większe znaczenie także w polskiej onkologii. Choć sama w sobie nie jest jeszcze standardem leczenia we wszystkich przypadkach, jej rozwój budzi wielkie nadzieje na przyszłość.

W Polsce dostępność immunoterapii systematycznie się zwiększa. Od 1 października 2024 roku na liście refundacyjnej pojawiły się nowe wskazania, między innymi leczenie raka wątrobowokomórkowego i raka dróg żółciowych z wykorzystaniem nowoczesnych leków. Dodatkowo, od 1 kwietnia 2025 roku wprowadzono aż 10 nowych terapii onkologicznych, obejmujących leczenie raka płuca, piersi, jajnika czy gruczołu krokowego.

Rozpoczęliśmy jako Polacy również produkcję terapii CAR-T, jednej z najbardziej zaawansowanych form immunoterapii. Pierwsze terapie są już podawane pacjentom z nowotworami hematologicznymi w ramach badań klinicznych. To ogromny krok w kierunku zwiększenia dostępności nowoczesnych terapii dla pacjentów w kraju.

Chociaż immunoterapia nie jest jeszcze dostępna dla wszystkich i nie zawsze daje oczekiwane efekty, jej rozwój daje realną nadzieję na przyszłość. Dzięki postępom w badaniach, krajowej produkcji oraz rozszerzaniu wskazań refundacyjnych, coraz więcej osób może liczyć na nowoczesne i skuteczne leczenie.

W miarę jak immunoterapia będzie się rozwijać, możemy oczekiwać, że stanie się integralną częścią leczenia onkologicznego w Polsce, oferując pacjentom nowe możliwości i realną nadzieję na skuteczną walkę z nowotworami.