Pacjenci często pytają mnie o to, co to jest potworniak. Już sama nazwa tego schorzenia brzmi bowiem groźnie i tajemniczo. Teratoma, inaczej potworniak, to zmiana nowotworowa, która może przybrać postać łagodną lub złośliwą. Większość diagnozowanych potworniaków nie niesie zagrożenia dla życia pacjenta, jednak warto przyjrzeć się temu nowotworowi nieco bliżej. Skąd się bierze? Gdzie występuje? Jakie daje objawy? I najważniejsze pytanie: czy można go skutecznie wyleczyć?
Teratoma – co to jest?
Potworniak, znany także jako teratoma, to rodzaj nowotworu wywodzący się z komórek zarodkowych. Jednym z jego znaków szczególnych jest zróżnicowana budowa wewnętrzna. Większość diagnozowanych zmian to zmiany torbielowate, które najczęściej mają charakter łagodny. U niektórych pacjentów obserwuje się występowanie guzów litych, które zazwyczaj są zmianami o charakterze złośliwym.
Warto wiedzieć…
Nazwa „potworniak” pochodzi od greckiego słowa teratos, które oznacza „potwór” lub „dziwo”. To nawiązanie do niezwykłej różnorodności tkanek, jakie mogą się znaleźć w tym guzie – od włosów, przez zęby, aż po fragmenty kości.
Niezależnie jednak od tego, czy są to zmiany łagodne, czy złośliwe – częstotliwość ich występowania u obydwu płci jest niemal taka sama. Najbardziej narażoną na wystąpienie potworniaka grupą pacjentów są osoby dorosłe w młodym wieku, jednak zdarza się, że ten typ nowotworu dotyka także dzieci.
Guzy potworniaki możemy podzielić na kilka rodzajów. Najczęściej występujące to:
- Potworniaki niedojrzałe – najczęściej można je zaobserwować u dzieci i nastolatków. Składają się z komórek, których funkcje nie zostały jeszcze określone. Często ulegają zezłośliwieniu, a jeśli do tego dochodzi, to najczęściej jest to rak płaskonabłonkowy. Potworniak złośliwy rośnie dość szybko powoduje nacieki na sąsiednie narządy. Zdarza się, że daje także przerzuty odległe.
- Potworniaki dojrzałe – to zmiany łagodne zbudowane z dojrzałych komórek, które są już całkowicie zróżnicowane (skóra, włosy, zęby). Ten typ teratomy występuje najczęściej. Zwykle rośnie wolno i przybiera formę torbieli. Jego średnica może mieć nawet kilkanaście centymetrów. Jedną z jego form jest torbiel skórzasta.
Nowotwór potworniak – gdzie najczęściej się rozwija?
Potworniaki zwykle rozwijają się gonadach. W przypadku kobiet zlokalizowane są więc najczęściej w jajnikach. Zazwyczaj przybierają formę wspomnianej już torbieli skórzastej. U mężczyzn rak potworniak zlokalizowany jest w jądrach i przyjmuje zazwyczaj postać złośliwą. Teratoma może też pojawiać się w innych miejscach ciała, na przykład w postaci guzka na szyi, w śródpiersiu, wzdłuż kręgosłupa, a nawet w wątrobie, żołądku czy mózgu.
Istnieje jeszcze jedna odmiana potworniaka, czyli potworniak wrodzony. Guz zlokalizowany jest zwykle w okolicy kości krzyżowej u płodu lub noworodka. Jego rozwój obserwuje się podczas ciąży i może być przeciwwskazaniem do porodu naturalnego. Przyczyna jego powstawania nie jest do końca znana.
Jak szybko rośnie potworniak i jakie daje objawy?
Tempo wzrostu nowotworu zależy przede wszystkim od jego rodzaju. Potworniaki dojrzałe zwykle rosną powoli, nawet przez kilka lat. Często nie dają też charakterystycznych objawów. Pacjenci zwykle wykrywają je przypadkowo, na przykład podczas rutynowego badania USG. Powolny wzrost potworniaka dojrzałego to dobra wiadomość dla osób, u których ten typ nowotworu został zdiagnozowany — pozwala to bowiem na wdrożenie skutecznego leczenia i daje bardzo dobre rokowania. Inaczej jest przypadku potworniaka złośliwego (niedojrzałego). Tutaj tempo wzrostu jest znacznie szybsze. Towarzyszą mu nacieki na okoliczne tkanki i przerzuty. Pierwsze objawy choroby można zaobserwować już po kilku tygodniach od rozpoczęcia rozwoju guza.
Potworniak może dawać zróżnicowane objawy w zależności od miejsca, gdzie się znajduje. I tak w przypadku potworniaka jajnika charakterystycznymi objawami będą:
- ból lub dyskomfort w podbrzuszu,
- krwawienie z dróg rodnych (niezwiązane z menstruacją),
- wzdęcia,
- nudności,
- objawy „ostrego brzucha”, czyli bardzo silny ból.
Jednym z symptomów może być też ból sąsiednich narządów, który wynika z ucisku na ich tkanki. W przypadku potworniaka jąder objawy będą nieco inne:
- powiększone jądra,
- uczucie zwiększonego ciężaru jądra,
- wyczuwalny guz w obszarze jądra,
- zmiany skórne na jądrach lub ich bolesność (objawy te występują dość rzadko, jednak nie należy ich bagatelizować).
Warto wiedzieć…
Rozwojowi tego rodzaju nowotworu często towarzyszą też zaburzenia hormonalne oraz objawy neurologiczne. Przykładem może być guz zlokalizowany na szyi, który uciska nerwy krtaniowe.
Diagnostyka i leczenia potworniaka
Pierwszym krokiem w przypadku diagnostyki potworniaków jest zwykle badanie palpacyjne, które wykonuję u swoich pacjentów podczas pierwszej wizyty. Jednym z takich badań jest badanie ginekologiczne stanowiące absolutną podstawę w diagnostyce nowotworów jajnika u kobiet. Pozostałe badania, które zlecam to:
- Badania obrazowe — tu należy wymienić USG, RTG, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową. Pozwalają one bardzo precyzyjnie określić wielkość zmian oraz sprawdzić czy wystąpiły nacieki na sąsiednie tkanki. Obraz potworniaków w badaniu obrazowym jest bardzo charakterystyczny, dzięki czemu już na tym etapie specjalista jest w stanie potwierdzić postawioną diagnozę.
- Badania laboratoryjne — AFP, beta hCG, CEA (antygen karcinoembrionalny), LDH (dehydrogenaza mleczanowa) czy CA125 (marker raka jajnika) to najczęściej wykonywane badania w kierunki zdiagnozowania tego typu nowotworów. Dodatkowo przeprowadza się standardowe badanie krwi (morfologia).
- Badanie histopatologiczne — pobrany wycinek tkanki lub usunięta zmiana poddawane są badaniu histopatologicznemu, które jest pomocne w określeniu charakteru zmian chorobowych. Jego nadrzędnym celem jest potwierdzenie lub wykluczenie nowotworu.
Teratomy leczy się różnymi metodami w zależności od charakteru zmiany i stopnia zaawansowania choroby. W przypadku zmian o łagodnym charakterze najczęściej stosuje się leczenie chirurgiczne, które polega na usunięciu zmiany z tzw. marginesem onkologicznym, czyli niewielkim marginesem tkanki zdrowej. Tego typu zabiegi wykonuje się zarówno w sposób tradycyjny, jak i laparoskopowo.
U pacjentów ze zdiagnozowanym potworniakiem złośliwym często niezbędne jest zastosowanie radio- lub chemioterapii. Obydwie metody pozwalają całkowicie usunąć komórki nowotworowe.
Jakie są rokowania?
Rokowania w przypadku potworniaków łagodnych są bardzo dobre — wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie leczenia gwarantują pełne wyleczenie. W przypadku nowotworów złośliwych rokowania są bardziej ostrożne i w dużej mierze uzależnione od stopnia zaawansowania choroby czy ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
W tym miejscu należy wspomnieć, że potworniaki mogą nawracać. Nawrót choroby występuje zwykle w okresie do 2 lat od pierwszego usunięcia zmiany. Niezwykle ważne jest, by osoby, które miały zdiagnozowaną teratomę były pod stała kontrolą onkologa i regularnie wykonywały badania diagnostyczne.
Źródła: