Szacuje się, że niemal każda aktywna seksualnie osoba będzie miała w swoim życiu kontakt z wirusem HPV, czyli wirusem brodawczaka ludzkiego. Znanych jest już ponad 200 typów tego wirusa, a część z nich stwarza realne zagrożenie onkologiczne. Podstawą profilaktyki są nie tylko badania na HPV, ale również szczepienia ochronne. Czy są skuteczne? Kto powinien się zaszczepić i jakie są rodzaje szczepionki na HPV? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz w naszym przewodniku.
Czym jest wirus HPV?
Mianem wirusa HPV określa się całą rodzinę wirusów brodawczaka ludzkiego. Jest ich ponad 200, a tylko niektóre z nich mogą przyczynić się do rozwoju nowotworów. W uproszczeniu dzieli się je na dwie grupy:
- Onkogenne – zwiększają ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory (głównie układu płciowego, ale nie tylko).
- Nieonkogenne – nie są tak groźne, jak onkogenne, ale mogą powodować wyraźne objawy: brodawki, wyrośla, kłykciny kończyste.
Aby dowiedzieć się, czy doszło do zakażenia i którym rodzajem wirusa, wystarczy wykonać test HPV z genotypowaniem (to znaczy z określeniem typu wirusa). Z kolei szczepionka na HPV zabezpiecza przed rozwojem zakażenia.
W jaki sposób można zakazić się wirusem HPV?
Infekcje wirusem HPV są powszechne – niemal każdy w swoim życiu będzie narażony na ryzyko zakażenia. Głównymi źródłami infekcji są:
- kontakty seksualne (każdego typu),
- kontakt skóra do skóry (przede wszystkim związany z dotykaniem okolic intymnych, ale nie tylko),
- zakażenia okołoporodowe u dzieci.
Dodatkowo, choć niezwykle rzadko, może dojść do zakażeń w innych okolicznościach – na przykład na skutek używania tych samych przedmiotów osobistych (ręcznika, czy też gadżetów erotycznych).
Choroby wywoływane przez HPV – to nie tylko rak szyjki macicy!
W powszechnej świadomości wirus HPV = rak szyjki macicy. W rzeczywistości sytuacja nie jest jednak tak prosta. Po pierwsze: infekcja HPV (nawet typem onkogennym) nie musi prowadzić do rozwoju nowotworu (u niektórych osób organizm jest w stanie zwalczyć wirusa lub wczesne wykrycie infekcji umożliwia podjęcie skutecznego leczenia onkologicznego zmian). Po drugie: różne typy HPV mogą powodować liczne dolegliwości – w tym nowotwory i to nie tylko szyjki macicy, ale również raka prącia, jamy ustnej, gardła, sromu, pochwy, pęcherza moczowego oraz odbytu.
Jak działa szczepionka przeciw HPV?
Obecnie stosowanych jest już kilka rodzajów szczepionek przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego. Każda z nich ma nieco inny zakres ochrony, ale żadna nie zawiera kompletnego wirusa, a jedynie cząstki jego białka. Oznacza to, że szczepienia HPV nie polegają na zaaplikowaniu żywego wirusa do organizmu, ale na zapoznaniu układu odpornościowego z jego fragmentami, co pozwala na wytworzenie naturalnej odporności.
Podsumowując: szczepionka przeciwko HPV chroni przed rozwojem infekcji wybranymi typami wirusa (onkogennymi). Nie chroni natomiast przed infekcjami wirusami nieonkogennymi – te najczęściej powodują zmiany skórne (np. brodawki).
W Polsce zarejestrowane są obecnie trzy szczepionki na HPV:
- Silgard – to 4-walentna szczepionka chroniąca przed onkogennym typom wirusa HPV: 6, 11, 16 i 18.
- Gardasil 9 – to szczepionka 9-walentna, która chroni przed infekcjami dziewięcioma onkogennymi typami wirusa HPV: 9, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58.
- Cervarix – to szczepionka 2-walentna chroniąca przed rozwojem infekcji wirusem HPV typu 16 i 18, które są onkogenne i mogą powodować rozwój nowotworów.
Osoby rozważające szczepienie HPV czasami pytają mnie o to, którą z nich wybrać i czy w ogóle warto zaszczepić się preparatem chroniącym przed zaledwie dwoma lub czterema typami HPV, skoro na rynku dostępna jest szczepionka 9-walentna. Ponieważ jednak dostępność poszczególnych preparatów może być ograniczona, warto rozważyć zastosowanie tego, który jest osiągalny. Proszę pamiętać o tym, że szczepienie na HPV to profilaktyka – by była skuteczna, powinna być zastosowana przed narażeniem na infekcję. Z tego względu szczepienia podawane są dzieciom i młodzieży, choć oczywiście zaszczepić może się każdy – nawet osoba dorosła.
Ile wynosi skuteczność szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego?
Szczepienie zapewnia nawet 90-100% ochronę przed określonymi typami wirusa (w zależności od rodzaju szczepionki), jeśli zostaną podane osobom, które jeszcze nie były narażone na infekcję. Właśnie z tego względu zaleca się podawanie szczepionek dzieciom i młodzieży w wieku 9-14 lat.
Kiedy najlepiej zaszczepić się przeciw HPV?
Podanie szczepionki przeciwko HPV jest możliwe u dzieci, które ukończyły 9 lat. Jednak najbardziej optymalny jest przedział wiekowy 12-13 lat i stąd też to do tej grupy wiekowej kierowane są na ogół programy profilaktyczne w wielu krajach – także w Polsce.
A co ze starszą młodzieżą i osobami dorosłymi? Czy one również mogą odnieść korzyść ze szczepienia? W dużej mierze tak – jeśli nawet jest się już aktywnym seksualnie, wciąż istnieje szansa, że nie miało się jeszcze styczności z wirusem HPV lub też nie było się narażonym na wszystkie typy onkogenne. Szczepionka zapewni odporność na te rodzaje wirusa, z którymi nie miało się kontaktu przed jej przyjęciem.
Warto wiedzieć!
Szczepienie HPV dla dzieci i młodzieży w Polsce może zostać zrealizowane bezpłatnie w ramach programu profilaktycznego będącego elementem Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030.
Zgodnie z tym programem od września 2024 roku bezpłatne szczepienia na HPV są dostępne dla dzieci pomiędzy 9. a 14. rokiem życia – bez względu na płeć. Szczepienia realizowane są w dwóch dawkach, a odstęp pomiędzy dawkami powinien wynosić od 6 do 12 miesięcy
Dlaczego warto szczepić nie tylko dziewczynki, ale również chłopców?
Jak już wspomniałam, wirus brodawczaka ludzkiego przyczynia się nie tylko do rozwoju raka szyjki macicy, ale również prącia, odbytu, pęcherza moczowego, czy też gardła. Chłopcy, a raczej w ogóle mężczyźni są narażeni na zakażenie nim w takim samym stopniu jak kobiety, a także na zachorowanie na wymienione rodzaje raka.
Szczepionka HPV nie jest to więc, wbrew powielanym uproszczeniom, szczepionka na raka szyjki macicy. To skuteczny sposób na zabezpieczenie chłopców i dziewcząt przed groźnymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego, co może ich uchronić przed nowotworami. Dodatkowo powszechne szczepienia dzieci obu płci budują ochronę zbiorową całej populacji – im więcej osób jest odpornych, tym mniejsze zagrożenie zakażeniem dla osób, które z jakiegoś względu nie mogą poddać się szczepieniom.
Bezpieczeństwo szczepień na HPV
Niektórzy pacjenci pytają o to, czy szczepienie HPV może spowodować działania niepożądane. Rozumiejąc ich obawy, wyjaśniam: szczepionki przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego są obecnie stosowane w 125 krajach świata jako jeden z najważniejszych elementów profilaktyki raka szyjki macicy. To preparaty, które mogą realnie zabezpieczyć przed rozwojem groźnych nowotworów. Są przy tym bardzo dobrze tolerowane. Do możliwych skutków ubocznych należą głównie miejscowe zaczerwieniania, delikatna opuchlizna, tkliwość i ból w miejscu iniekcji oraz lekki ból głowy. Objawy te zwykle ustępują jeszcze tego samego dnia. To naprawdę niewygórowana cena za bycie chronionym przed rakiem szyjki macicy czy też prącia.
Jak każdy inny preparat medyczny, także szczepionka przeciwko HPV może wywołać reakcję alergiczną u osób uczulonych na któryś z jej składników. Jeśli więc w przeszłości doszło u Ciebie lub u Twojego dziecka do silnego uczulenia po podaniu leków lub szczepionek, albo wręcz do wstrząsu anafilaktycznego, spróbuj ustalić, jaka substancja była za to odpowiedzialna. Dzięki temu można będzie sprawdzić, czy występuje też w szczepionkach na HPV (może tak być np. w przypadku alergii na substancje pomocnicze). Polecam notować takie informacje – choćby w telefonie, by zawsze móc do nich wrócić. W razie wątpliwości, porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem lub porusz ten temat w trakcie kwalifikacji do szczepienia.
Jak umówić się na szczepienie przeciwko HPV?
Zapis na szczepienie przeciwko HPV nie jest skomplikowany i możesz zrealizować go na dwa sposoby:
- Udając się do przychodni POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej).
- Rejestrując się przez IKP (Internetowe Konto Pacjenta) online lub za pomocą aplikacji mojeIKP.
Jeśli zdecydujesz się na drugą z opcji, musisz posiadać konto IKP lub pobrać aplikację mojeIKP. Do weryfikacji tożsamości potrzebny będzie Ci również e-dowód, profil zaufany lub inna dopuszczalna metoda uwierzytelniania (na przykład przy pomocy bankowości elektronicznej). Za pomocą obu tych narzędzi umówisz siebie lub swoje dziecko na szczepienie w wybranej placówce.
Ile to kosztuje?
Bezpłatne szczepienia są dostępne dla dzieci i młodzieży w wieku 9-14. Z kolei osoby dorosłe zainteresowane szczepieniem przeciw HPV mogą skorzystać z 50% refundacji na preparat Cervarix.
Koszt szczepienia HPV dla osób, które nie są objęte refundacją, jest uzależniony od typu preparatu, ale też od konkretnej placówki. Szczepionka Gardasil-9 kosztuje najczęściej od 500 zł za dawkę. Zalecane jest przyjęcie dwóch lub trzech dawek preparatu. Z prywatnego szczepienia na HPV można skorzystać w wielu placówkach ginekologicznych i punktach szczepień.
Profilaktyka zakażeń HPV – szczepienie to dopiero początek
Przyjęcie szczepionki przeciwko HPV to dobry start i dlatego zachęcam wszystkich pacjentów i pacjentki do tego, by szczepili swoje dzieci (szczególnie odkąd jest to opcja refundowana) oraz siebie. Szczepionka daje odporność na określone typy wirusa – nie na wszystkie i dlatego na tym nie kończy się rola profilaktyki.
Jakie inne działania profilaktyczne można podjąć?
- Badaj się i zachęcaj do tego swoich bliskich – jeśli jesteś kobietą, wykonuj regularnie cytologię, która wykrywa niepokojące zmiany w obrębie szyjki macicy. Nowotwór ten najczęściej spowodowany jest infekcją HPV, ale nie zawsze, dlatego nawet kobiety zaszczepione powinny wykonywać to badanie (najlepiej raz w roku). Jeśli jesteś mężczyzną, konsultuj z urologiem wszelkie niepokojące zmiany w obrębie narządów intymnych. Bez względu na płeć wykonuj także regularne badania kontrolne (z krwi i moczu), a jeśli podejrzewasz u siebie infekcję HPV, wykonaj test.
- Unikaj czynników ryzyka – przede wszystkim częstych kontaktów seksualnych z różnymi partnerami. Pamiętaj o tym, że do zakażenia może dojść nie tylko podczas pełnego stosunku, ale też w trakcie seksu oralnego, czy też analnego. Prezerwatywy nie chronią przed HPV.
Dbaj o siebie – infekcje HPV są niestety powszechne, ale jednak nie u każdej osoby z zakażeniem dochodzi do rozwoju raka. Wynika to z mechanizmów obronnych samego organizmu, a konkretniej z działania układu odpornościowego, który jest w stanie zwalczyć infekcję. Oczywiście na proces nowotworowy wpływa ogrom czynników, ale zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna i ogólnie prowadzenie zdrowego stylu życia sprzyjają wyższej odporności, a przez to zwiększają szanse na to, że ewentualna infekcja zostanie szybko i skutecznie zwalczona.
Szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego – FAQ
Jak umówić dziecko na szczepienie na HPV przez IKP?
Zaloguj się na swoje Internetowe Konto Pacjenta. Wejdź w zakładkę „Uprawnienia”, a następnie „Konta Twoich dzieci” i przejdź do wybranego konta. Wybierz zakładkę „Plan leczenia”, następnie „Umów szczepienie” i wybierz szczepienie przeciwko HPV, termin oraz miejsce i zatwierdź swój wybór.
Jak umówić dziecko na szczepienie przeciwko HPV przez aplikację mojeIKP?
Uruchom aplikację i zaloguj się. Przejdź na konto swojego dziecka. Wejdź w kategorię „e-zdrowie”, a następnie „Plan leczenia”. Wybierz opcję „Rejestracja wizyty”, a następnie „Umów wizytę”. Wybierz rodzaj szczepienia, termin i lokalizację, a następnie zatwierdź swój wybór.
Jakie są przeciwwskazania do szczepienia przeciwko HPV?
Chociaż szczepionki przeciwko HPV są ogólnie dobrze tolerowane, u nielicznych osób mogą spowodować wstrząs anafilaktyczny (bardzo silną reakcję alergiczną). Jest to bezwzględne przeciwwskazanie do przyjęcia kolejnej dawki. Ponadto szczepienie może zostać przełożone, jeśli przechodzisz silną infekcję (na przykład anginę, grypę, ostrą biegunkę) lub chorujesz przewlekle i schorzenie uległo zaostrzeniu. Przeciwwskazaniem do szczepienia jest także ciąża.
Czy do zaszczepienia się na HPV jest potrzebne skierowanie?
Nie. Na szczepienie siebie lub swojego dziecka możesz umówić się bez skierowania w dowolnej placówce POZ, przez portal IKP lub aplikację mojeIKP.