Rak gałki ocznej – czerniak oka, siatkówczak u dzieci.

Rak gałki ocznej to nowotwór złośliwy, który – choć rzadki – może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i jakości życia. W Polsce rocznie diagnozuje się go u kilkudziesięciu osób, co stanowi zaledwie 0,2% wszystkich przypadków nowotworów. Choroba ta może dotknąć zarówno dzieci, jak i dorosłych, a jej przebieg potrafi być bardzo różny – od łagodnych, łatwo uleczalnych zmian po agresywne nowotwory z przerzutami do innych narządów.

Czym jest nowotwór oka?

Rak oka to ogólne określenie nowotworów złośliwych rozwijających się w obrębie gałki ocznej lub jej najbliższych struktur. Najczęściej u dorosłych występuje czerniak oka, czyli błony naczyniowej (naczyniówki, tęczówki lub ciała rzęskowego), który stanowi nawet 90% przypadków tych nowotworów. U dzieci dominuje siatkówczak (retinoblastoma), choroba genetycznie uwarunkowana, która wymaga zupełnie innego podejścia terapeutycznego.

Przyczyny i czynniki ryzyka raka oka

Chociaż naukowcy wciąż badają wszystkie możliwe przyczyny powstawania raka oka, wiemy już, że pewne cechy i sytuacje mogą zwiększać ryzyko tej choroby. Warto pamiętać, że obecność tych czynników nie zawsze oznacza zachorowanie, ale dobrze jest je znać i być bardziej czujnym w przypadku niepokojących objawów. Czynnikami ryzyka nowotworu oka są:

• Predyspozycje genetyczne, które odgrywają szczególną rolę w przypadku siatkówczaka u dzieci oraz niektórych typów czerniaka oka u osób dorosłych. Jeśli w rodzinie występowały nowotwory oka, warto regularnie kontrolować wzrok i być pod opieką okulisty!
• Długotrwałe przebywanie na słońcu bez odpowiedniej ochrony oczu. Promieniowanie UV, zwłaszcza gdy nie korzystamy z okularów przeciwsłonecznych z filtrem, może uszkadzać delikatne struktury oka i sprzyjać powstawaniu nowotworów. Pamiętajmy o ochronie oczu nie tylko latem, ale przez cały rok, szczególnie podczas aktywności na świeżym powietrzu.
• Nie bez znaczenia pozostaje kolor tęczówki. Osoby o niebieskich lub zielonych oczach są nieco bardziej narażone na rozwój tej choroby, co wynika z mniejszej ilości pigmentu chroniącego przed promieniowaniem UV. Podobnie jak jasna karnacja, która również zwiększa ryzyko zarówno nowotworów skóry, jak i oka.
• Wiek to kolejny ważny czynnik, choć choroba może dotknąć osoby w każdym wieku. Czerniak oka najczęściej występuje u dorosłych po 50 roku życia, natomiast siatkówczak – zwykle diagnozowany jest do 5 roku życia.

Warto wspomnieć o osobach z osłabioną odpornością, które ze względu na choroby przewlekłe lub leczenie immunosupresyjne są bardziej podatne na różne nowotwory, w tym te dotyczące gałki ocznej. Niektóre infekcje wirusowe są badane pod kątem potencjalnego wpływu na rozwój nowotworów oka, jednak ich rola nie została jednoznacznie potwierdzona.

Porównanie objawów i charakterystyki czerniaka i siatkówczaka

Rak oka: objawy – na co zwracać uwagę?

W swojej praktyce spotykam się z wieloma pacjentami, którzy bagatelizują drobne zmiany w obrębie oka, tłumacząc je przemęczeniem lub alergią. Tymczasem nowotwór oka, choć rzadki, potrafi rozwijać się bardzo podstępnie. Każda niepokojąca zmiana – czy to pogorszenie wzroku, pojawienie się guzka na tęczówce, czy też zmiana koloru źrenicy – powinna być skonsultowana z okulistą. Wczesne wykrycie daje ogromne szanse na skuteczne leczenie i zachowanie funkcji narządu wzroku.

Objawy raka oka mogą być bardzo różnorodne i często nie wyróżniają się w konkretny sposób. Najczęściej jednak pacjenci zgłaszają:

• Pogorszenie lub utratę wzroku, która zwykle dotyka jednego oka
• Zmianę zabarwienia tęczówki lub pojawienie się guzka
• Wytrzeszcz gałki ocznej
• Zmianę kształtu lub rozmiaru źrenicy
• Ból oka
• Nadmierne łzawienie lub pojawienie się krwawych łez

Większość wewnątrzgałkowych nowotworów nie daje żadnych dolegliwości i objawów we wczesnej fazie wzrostu. Są one wykrywane często w trakcie badań przesiewowych lub w trakcie badania okulistycznego wynikającego z innych dolegliwości. Dlatego często tłumaczę swoim pacjentom jak ważne jest, aby każda wizyta u okulisty, nawet z pozornie błahym problemem, kończyła się badaniem dna oka z rozszerzeniem źrenic – tylko wtedy możemy wykluczyć lub potwierdzić poważne choroby.

Diagnostyka – jak wykrywa się nowotwór oka?

Podstawą rozpoznania jest szczegółowe badanie okulistyczne. W diagnostyce wykorzystuje się:

• USG gałki ocznej – pozwala wykryć guzy wewnątrz oka.
• Tomografię komputerową (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) – pomagają ocenić rozległość zmian i ewentualne przerzuty.
• Biopsję cienkoigłową – w wybranych szczególnych przypadkach, by potwierdzić rozpoznanie.

W Polsce nie ma programu przesiewowego w kierunku raka oka, dlatego tak ważne są regularne kontrole u okulisty.

Leczenie – jak wygląda walka z nowotworem oka?

Leczenie raka oka zawsze jest dobierane indywidualnie do typu nowotworu, jego lokalizacji i stopnia zaawansowania. Najczęściej stosowane metody to:

• Leczenie chirurgiczne - od wycięcia fragmentu tęczówki (irydektomia), przez usunięcie części gałki ocznej (endoresekcja), aż po usunięcie całej gałki ocznej (enukleacja) w najbardziej zaawansowanych przypadkach.
• Radioterapia, a szczególnie skuteczna jest brachyterapia, czyli umieszczenie źródła promieniowania w pobliżu guza, a także nowoczesna radioterapia protonowa.
• Leczenie laserowe, które stosuje się w przypadku niewielkich zmian.
• Chemioterapia – głównie stosowana w przypadku nowotworów rozsianych lub przerzutowych.

Nowoczesne metody leczenia raka oka, takie jak brachyterapia czy radioterapia protonowa, pozwalają coraz częściej zachować gałkę oczną i wzrok pacjenta, nawet w przypadku zaawansowanych zmian.

Rokowania i wsparcie przy diagnozie raka oka

Rokowanie w przypadku raka oka zależy przede wszystkim od rodzaju nowotworu, jego lokalizacji, wielkości oraz momentu rozpoznania. W przypadku małych guzków wykrytych we wczesnym stadium najczęstszego nowotworu wewnątrzgałkowego u dorosłych (czerniaka błony naczyniowej), 5-letnie przeżycie pacjentów wynosi od 80 do nawet 85%. Im większy guz i bardziej zaawansowana choroba, tym rokowanie jest mniej optymistyczne.

W przypadku przerzutów, które najczęściej dotyczą wątroby, płuc lub kości, rokowanie jest gorsze, a średni czas przeżycia wynosi od kilku miesięcy do kilku lat. Jednak nawet w takich sytuacjach nie należy tracić nadziei – nowoczesne terapie, takie jak immunoterapia, leczenie celowane czy udział w badaniach klinicznych, mogą znacząco poprawić jakość oraz  wydłużyć życie.

Rokowanie leczenia siatkówczaka u dzieci

Jest bardzo dobre. W krajach rozwiniętych, dzięki wczesnej diagnostyce i nowoczesnym metodom leczenia, przeżywalność sięga nawet 95–98%. Leczenie pozwala nie tylko uratować życie, ale często także zachować wzrok i gałkę oczną.

Pamiętajmy, że nie jesteśmy sami w walce z chorobą. Wsparcie bliskich, otwartość na rozmowę z lekarzem oraz kontakt z innymi osobami, które zmagają się z podobnymi trudnościami, mogą być nieocenioną pomocą w codziennych wyzwaniach. Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich zmaga się z rakiem gałki ocznej, nie wahaj się prosić o wsparcie i korzystać z dostępnych form pomocy.