_Rak jelita grubego to według danych z 2019 roku z Krajowego Rejestru Nowotworów - jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych w Polsce. Jest trzecim, co do częstotliwości występowania zarówno wśród mężczyzn (po raku gruczołu krokowego i raku płuc), jak i kobiet (po raku piersi oraz raku płuc). Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich zmaga się z nowotworem raka jelita grubego, postaram się pomóc Wam zrozumieć przyczynę choroby, ale również wskazać możliwości leczenia. Znajdują się tutaj również informacje profilaktyczne, które mogą pomóc wielu osobom zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.
Co to jest rak jelita grubego?
Rak jelita grubego jest nowotworem złośliwym, który rozwija się w obrębie dolnego odcinka przewodu pokarmowego – najczęściej w okrężnicy (jelicie grubym właściwym) lub odbytnic. Nowotwór do formy złośliwej rozwija się bardzo długo i zwykle pochodzi z łagodnych polipów gruczołowych, czyli niezłośliwych narośli na błonie jelita grubego. Wczesne wykrycie raka jelita grubego zwiększa szanse na wyleczenie, jednak rozwija się on bezobjawowo przez bardzo długi czas, dlatego większość moich pacjentów przychodzi do mnie już w momencie, kiedy objawów takich, jak ból brzucha czy krwawienie z odbytu nie da się dłużej ignorować. Zapadają na niego najczęściej kobiety i mężczyźni powyżej 50 roku życia, a w 90% przypadków jest to zachorowanie sporadyczne, czyli bez podłoża dziedzicznego. Wykrycie raka jelita grubego jest nie tylko trudne w rozpoznaniu, ale również w zrozumieniu, który z czynników miał najsilniejszy wpływ na jego powstanie. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, o której opowiem Ci w późniejszym etapie.
Rak jelita grubego – objawy, które powinny zaniepokoić
Moi pacjenci, którzy są już w trakcie leczenia, pytają mnie jak rozpoznać raka jelita grubego? Na co mogli zwrócić uwagę, aby wcześniej go wykryć? Wczesne objawy raka jelita grubego są zwykle mocno negowane, dlatego niezbędne jest aby częściej i głośniej o nim mówić.
Pierwsze objawy jelita grubego to:
- Skurcze i bóle brzucha.
- Zmiana rytmu wypróżnień.
- Występowanie zarówno zaparć, jak i biegunek - na przemian.
- Krwawienie z odbytu lub obecność krwi w stolcu (często ciemnej, smolistej)
- Ogólne zmęczenie i osłabienie.
- Utrata masy ciała.
- Zmiany w rozmiarze i kształcie stolca (stolec ołówkowaty)
W przypadku nowotworu okrężnicy objawy, na które warto zwrócić uwagę nie zawsze są oczywiste. Wygląd stolca przy raku jelita powinien Ciebie zaalarmować. W tym przypadku mówimy o stolcu ołówkowym, który mimo potrzeby większego wypróżnienia okazuje się być cienki. Jeśli zauważysz u siebie ten lub inny niepokojący objaw, nie zwlekaj z wizytą u specjalisty. Doskonale rozumiem, że dla wielu osób badania jelit czy odbytu wiążą się ze wstydem i lękiem, ale warto spojrzeć na nie inaczej – to nie wstyd, a troska o własne zdrowie. Od jednej decyzji może zależeć Twoje życie, a im wcześniej nowotwór zostanie wykryty, tym większe masz szanse na pełny powrót do zdrowia.
Nowotwór jelita grubego – objawy i stadia nowotworów
Wraz z rozwojem choroby objawy raka jelita grubego mogą się zmienić i przybrać na sile. Każde kolejne stadium niesie ze sobą inne sygnały ostrzegawcze, które warto umieć rozpoznać, dlatego poniżej omówię, jak przebiegają poszczególne etapy choroby i jakie symptomy mogą im towarzyszyć.
W stadium II rak jelita grubego, nowotwór rozszerza się na ściany jelita lub odbytnicy, nie zajmując jeszcze węzłów chłonnych. W zależności od podtypu, może sięgać zewnętrznych warstw jelita, rozrastać poza nie, a nawet przyczepiać się do pobliskich narządów. Objawy bywają łagodne, ale niepokojące. Pacjenci mogą doświadczać skurczów i bólu brzucha, nadmiernych gazów, zmiany koloru lub kształtu stolca. Możliwe jest krwawienie z odbytu, krew widoczna w kale, biegunki lub zaparcia.
W stadium III nowotwór przenika przez ścianę jelita i zajmuje węzły chłonne. W IIIA dotyczy powierzchownych warstw i kilku węzłów, w IIIB sięga głębiej lub więcej węzłów, natomiast w IIIC może atakować sąsiednie narządy i co najmniej cztery węzły chłonne. Objawy stają się bardziej uciążliwe. Utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny, przewlekłe zmęczenie, osłabienie, a także trudności z wypróżnianiem lub jego całkowity brak to sygnały alarmowe. Zdarzają się także wymioty i uczucie niepełnego wypróżnienia, które może naśladować objawy zespołu jelita drażliwego.
Ostatnie IV stadium raka jelita grubego to moment, gdy rak najczęściej daje przerzuty – głównie do wątroby, płuc lub jajników. W stadium IVA zajęty jest jeden odległy narząd, w IVB – kilka, a w IVC – dodatkowo tkanki jamy brzusznej. Objawy mogą być już uogólnione i silnie obciążające. Pojawia się żółtaczka, obrzęki kończyn, duszności, przewlekłe bóle głowy, zaburzenia widzenia i łamliwość kości. Moi pacjenci zgłaszali również ból w miednicy i rozwijają anemię spowodowaną krwawieniem z przewodu pokarmowego. Na tym etapie rokowanie to kilka procent, często jest określany jako stopień nieuleczalny. Nawet niespecyficzne objawy powinny skłonić do wykonania badań przesiewowych, zwłaszcza jeśli jesteś po 50. roku życia.
Jakie są rodzaje raka jelita grubego?
Rak jelita grubego nie jest jednostką jednolitą – pod tą nazwą kryje się kilka różnych typów nowotworów, które różnią się pochodzeniem komórkowym, przebiegiem choroby oraz wrażliwością na leczenie. Najczęściej diagnozujemy:
- Gruczolakorak jelita grubego - to zdecydowanie najczęstszy typ, stanowiący ponad 90% wszystkich przypadków. Rozwija się z komórek gruczołowych błony śluzowej wyściełającej jelito. Może mieć postać dobrze zróżnicowaną (wolniejszy rozwój) lub słabo zróżnicowaną (bardziej agresywną). To właśnie z tego typu nowotworu najczęściej powstaje rak z polipów gruczołowych.
- Rak śluzotwórczy - charakteryzuje się obecnością dużej ilości śluzu w tkance guza - czasem śluz stanowi nawet ponad 50% jego masy. Ten typ trudniej poddaje się leczeniu i częściej daje nawroty. Występuje częściej u kobiet.
- Rak sygnetowatokomórkowy - rzadsza, ale bardzo agresywna postać nowotworu, w której komórki nowotworowe zawierają duże wakuole śluzowe przypominające sygnet. Szybko nacieka otaczające tkanki i we wczesnym etapem może objąć jamę otrzewnej. Zwykle wykrywany jest w zaawansowanym stadium i wiąże się z gorszym rokowaniem.
- Rak płaskonabłonkowy - wyjątkowo rzadki typ raka jelita grubego, rozwijający się z komórek przypominających te, które występują np. w skórze. Ze względu na nietypowe pochodzenie, jest trudniejszy w leczeniu i częściej opiera się standardowej chemioterapii. Jego objawy nie są typowe, ponieważ obejmują m.in. światłowstręt co utrudnia jego prawidłowe rozpoznanie.
- Rak niezróżnicowany - ten typ nowotworu nie przypomina żadnych komórek prawidłowego jelita, dlatego szybko się rozrasta i słabo reaguje na leczenie. Ze względu na brak „specjalizacji” komórek nowotworowych, terapia jest trudna do zaplanowania, a rokowania są zazwyczaj niekorzystne.
- Nowotwory neuroendokrynne (NET) - choć są rzadkie, mogą występować w jelicie grubym i odbytnicy. Wywodzą się z komórek neuroendokrynnych, które produkują hormony. Część z nich rośnie powoli, inne - tzw. rakowiaki - są bardzo złośliwe. Często przebiegają bezobjawowo aż do momentu przerzutów.
- Mięsaki jelita grubego - rozwijają się z tkanki łącznej, np. mięśni gładkich ściany jelita. Należą do grupy tzw. GIST (gastrointestinal stromal tumors). Są niezwykle rzadkie, a ich rozpoznanie wymaga specjalistycznej diagnostyki histopatologicznej.
- Chłoniaki jelita grubego - to nowotwory wywodzące się z układu limfatycznego. W jelicie grubym mogą pojawiać się pierwotnie lub jako część uogólnionej choroby. Objawy często przypominają inne typy raka jelita, ale leczenie opiera się głównie na chemioterapii systemowej, a nie chirurgii.
Jak widać niektóre rodzaje nowotworu dają niejasne objawy, dlatego naprawdę nie należy bagatelizować żadnych anomalii w naszych samopoczuciu i dolegliwościach, a profilaktyka jest po prostu niezbędna. Wczesne wykrycie choroby często decyduje o skuteczności leczenia, dlatego każda niepokojąca zmiana powinna być skonsultowana z lekarzem. Niezależnie od wieku, obserwuj swój organizm i nie odkładaj badań diagnostycznych na później. Tylko świadome podejście do swojego zdrowia dalej realną szansę na szybkie rozpoznanie i skuteczną terapię.
Jakie są czynniki ryzyka zachorowania i profilaktyka?
Z każdym rokiem odnotowuje się coraz wyższą liczbę zachorowań na raka jelita grubego, dlatego mam nadzieję, że po przeczytaniu tego akapitu zweryfikujesz swój styl życia i swoje nawyki. Badania wskazują, że profilaktyka - a więc nie tylko regularne badania - zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego nawet do 60%! Wszystkim miłośnikom pracy zdalnej i biurowej, pragnę powiedzieć że mimo wygody takiej formy zarobkowania, znajdują się w grupie ryzyka. I nie chodzi tutaj o to, że zamierzam Was straszyć, a jedynie motywować do tego żeby pamiętać o regularnym ruchu. 30 minut spaceru dziennie, siłownia, pójście do lasu - nawet nie wiecie, jak bardzo może Wam to pomóc! Ruch udrażnia jelita, pobudza ich działanie, a tym samym zmniejsza ryzyko zachorowania. Należy oczywiście pamiętać o odpowiedniej diecie.
Co negatywnie wpływa na jelita, a tym samym może przyczynić się do rozwoju raka jelita grubego? Spożywanie czerwonego mięsa - wołowina, wieprzowina, cielęcina - w dużych ilościach i w formie przetworzonej (np. wędliny, kiełbasy, konserwy) wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego. Zwłaszcza gdy mięso to jest często grillowane lub smażone na dużym ogniu, mogą powstawać związki rakotwórcze. Do tego dochodzi dieta uboga w błonnik – czyli z małą ilością warzyw, owoców, nasion i pełnych zbóż. To sprawia, że jelita pracują wolniej, a substancje toksyczne dłużej zalegają w układzie pokarmowym.
Nie bez znaczenia jest również nadmierna masa ciała, palenie tytoniu i nadmiar alkoholu, które w dłuższej perspektywie wpływają niekorzystnie na cały organizm, w tym na ściany jelita grubego. Osoby spożywające duże ilości cukrów prostych i produktów wysokoprzetworzonych także są bardziej narażone na występowanie stanów zapalnych przewodu pokarmowego, które mogą sprzyjać powstawaniu zmian nowotworowych.
Wiek i czynniki środowiskowe
Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego wzrasta po 50. roku życia, choć coraz częściej diagnozuje się go również u młodszych osób. Duże znaczenie mają czynniki środowiskowe, które rozumiemy jako długotrwały stres, brak snu, ekspozycja na toksyny, zanieczyszczone powietrze czy wspomniany już siedzący tryb życia. Wszystko to wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego i mikroflory jelitowej. Nasze jelita to nie tylko narząd trawienny, to centrum odporności i równowagi całego organizmu.
Zachorowania rodzinne – dziedziczność
Choć aż 90% przypadków raka jelita grubego ma charakter sporadyczny, u około 10% chorych występuje tzw. komponenta dziedziczna. Dlatego, jeśli ktoś w najbliższej rodzinie (rodzice, rodzeństwo) miał zdiagnozowany ten typ nowotworu, zwłaszcza w młodym wieku należy zwrócić na to uwagę! Istnieją zespoły dziedziczne, takie jak zespół Lyncha czy rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP), które znacząco zwiększają ryzyko zachorowania i wymagają szczególnego nadzoru onkologicznego. W takich przypadkach warto rozważyć poradę genetyczną oraz wcześniejsze badania przesiewowe.
Pamiętaj: rak jelita grubego to choroba, której można w dużym stopniu zapobiec – odpowiednim stylem życia, dietą i regularnymi badaniami. Dla wielu moich pacjentów ta wiedza okazała się początkiem zupełnie nowego podejścia do zdrowia.
Jak rozpoznać raka jelita grubego?
Wielu moich pacjentów pyta mnie, jak można rozpoznać raka jelita grubego zanim pojawią się wyraźne objawy. To zrozumiałe, w końcu nowotwór ten przez długi czas rozwija się w ukryciu, dając bardzo subtelne lub wręcz żadne sygnały. Właśnie dlatego kluczowe znaczenie ma czujność oraz regularna profilaktyka. Nawet jeśli nie odczuwasz bólu, nie masz krwawień czy problemów z wypróżnianiem nie oznacza to, że jesteś w pełni bezpieczny. Wczesne wykrycie nowotworu pozwala na wdrożenie leczenia zanim choroba zdąży się rozwinąć. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, jakie badania pozwalają wykryć raka jelita grubego i kiedy warto je wykonać nawet jeśli nie występują żadne niepokojące objawy. Poniżej przedstawię najczęściej stosowane metody diagnostyczne, z których niektóre dostępne są w ramach profilaktyki finansowanej przez NFZ.
Jak wykryć raka jelita – badania diagnostyczne
Poniżej przedstawiam Tobie najważniejsze badania, które umożliwiają wykrycie raka jelita grubego.
- Kolonoskopia - to badanie endoskopowe, które pozwala lekarzowi obejrzeć wnętrze jelita grubego i odbytnicy przy użyciu cienkiej, giętkiej rurki z kamerą.
- Testy na krew utajoną w kale (FOBT lub FIT) - to proste badania przesiewowe, które można wykonać samodzielnie w domu. Pozwalają wykryć niewielkie ilości krwi, które mogą świadczyć o obecności zmian w jelicie, w tym o rozwijającym się nowotworze.
- Tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny - tomografia pozwala na ocenę struktur jamy brzusznej i wykrycie ewentualnych przerzutów, a rezonans szczególnie dobrze obrazuje okolice odbytnicy. Oba badania pomagają określić stopień zaawansowania choroby i zaplanować leczenie.
- Markery nowotworowe - oznaczenie markerów we krwi, takich jak CEA (antygen rakowo-płodowy) czy CA 19-9. Choć nie są one wystarczające do rozpoznania choroby, mogą być pomocne w monitorowaniu jej przebiegu, ocenie skuteczności leczenia i wykrywaniu ewentualnych nawrotów.
Leczenie raka jelita grubego – dostępne metody
Przy leczeniu raka jelita grubego, stosowane są różne metody, które dobieramy indywidualnie do pacjenta. Poniżej przedstawiam najczęściej stosowane w moim doświadczeniu formy terapii:
- Chirurgia - podstawową i najczęściej stosowaną metodą leczenia raka jelita grubego jest chirurgia.
- Zabieg operacyjny - polega na usunięciu fragmentu jelita zajętego przez nowotwór wraz z marginesem zdrowej tkanki oraz pobliskimi węzłami chłonnymi.
- Resekcja - w zależności od lokalizacji guza wykonuje się resekcję okrężnicy lub odbytnicy.
- Skuteczność operacji - w wielu przypadkach operacja daje szansę na całkowite wyleczenie, zwłaszcza jeśli rak został wykryty we wczesnym stadium.
- Chemioterapia i radioterapia - są stosowane jako uzupełnienie leczenia operacyjnego lub w przypadkach, gdy zabieg nie jest możliwy. Chemioterapia polega na podawaniu leków niszczących komórki nowotworowe, Radioterapia wykorzystuje promieniowanie, by je zniszczyć.
- Terapie celowane i immunoterapia - to nowoczesne metody leczenia, które skupiają się na precyzyjnym oddziaływaniu na komórki nowotworowe.
- Terapie celowane - wykorzystują leki, które blokują określone białka odpowiedzialne za wzrost guza,
- Immunoterapia - wzmacnia układ odpornościowy, aby samodzielnie rozpoznawał i niszczył komórki rakowe.
- Stomia - czyli chirurgiczne wyprowadzenie jelita na powierzchnię brzucha, jest czasem konieczna, jeśli usunięcie guza uniemożliwia natychmiastowe połączenie końców jelita. Stomia może być tymczasowa - na czas gojenia - lub trwała, jeśli warunki anatomiczne lub onkologiczne nie pozwalają na odtworzenie ciągłości przewodu pokarmowego. Choć jej obecność budzi lęk u wielu pacjentów, stomia nie wyklucza normalnego życia - także zawodowego i towarzyskiego.
Dobór odpowiedniej terapii zależy od wielu czynników, w tym typu nowotworu i stopnia jego zaawansowania.
Badania przesiewowe – jak zmniejszyć ryzyko raka jelita grubego?
Badania przesiewowe i profilaktyka są niezbędne w zapobieganiu rakowi jelita grubego. Jednym z najważniejszych narzędzi wczesnego wykrywania zmian nowotworowych jest kolonoskopia. Mimo że to badanie może uratować życie, wielu Polaków wciąż odkłada je w czasie z powodu wstydu lub strachu. Warto jednak spojrzeć na to inaczej - jak podkreśla lek. dr hab. n. med. Michał Kamiński, kierownik Zakładu Profilaktyki Nowotworów w Centrum Onkologii w Warszawie:
„Trzeba sobie jasno powiedzieć, że wstyd się wstydzić”.
To jednorazowe badanie, które należy wykonać między 50. a 65. rokiem życia, pozwala wykryć polipy zanim przekształcą się w raka. Jeżeli ich nie ma, przez wiele lat nie ma potrzeby powtarzania kolonoskopii. Choć część osób odczuwa lęk przed bólem, większość pacjentów (około 80–90%) przechodzi je bezboleśnie lub z minimalnym dyskomfortem. W przypadku osób bardziej wrażliwych, po operacjach brzusznych, bardzo szczupłych lub zestresowanych, możliwe jest wykonanie badania w znieczuleniu.
Przerzuty i rozsiew raka jelita grubego – co warto wiedzieć?
O przerzutach mówimy wtedy, kiedy komórki raka przedostają się do innych narządów. W przypadku nowotworu jelita grubego przerzuty najczęściej dotykają wątroby i płuc, ale również węzłów chłonnych czy śledziony. Nowotwór przerzutowy pojawia się w III i IV stadium raka, mimo rozsiewu przy szybkiej diagnostyce i odpowiednim leczeniu, jesteśmy w stanie przedłużyć życie pacjentów. Jak podkreśla dr hab. n. med. Barbara Radecka, onkolog kliniczny z Opolskiego Centrum Onkologii w Opolu “Medycyna uważa, że (rak) jest to choroba, której nie można doszczętnie wyleczyć. Jedynie u nielicznie chorych, z pojedynczymi przerzutami, możemy uzyskać pełne wyleczenie. Warto jednak pamiętać, że nawet choroba zaawansowana poddaje się leczeniu. Poprzez stosowanie chemioterapii, nowoczesnych terapii biologicznych możemy wydłużać życie naszych chorych, ponieważ te leki pomagają nam długo kontrolować przebieg choroby.” Dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia, które pozwoli lepiej kontrolować rozwój choroby i ograniczyć jej skutki.
Rak jelita grubego – ile lat życia po diagnozie?
W przypadku bardzo wczesnego wykrycia niewielkiego guza w jelicie grubym, przeżywalność 5-letnia wynosi 100%. Jednak, jeśli rak zostanie wykryty w zaawansowanym stadium lub pojawiły się przerzuty, to 5-letnia żywotność wynosi zaledwie 5%. W innych przypadkach trudno jest określić, ile lat zostaje pacjentowi po uzyskaniu diagnozy. Statystyki to jedno, ale każdy przypadek jest inny i czas żywotności może się również znacznie przedłużyć. Dlatego ważne, aby stosować się do zaleceń lekarza, bo dzięki temu możemy zyskać więcej czasu, a medycyna przecież cały czas się rozwija, dlatego pamiętajmy że rak nie jest wyrokiem.
Rak jelita grubego – rokowania w zależności od stadium choroby
Rokowania w przypadku raka jelita grubego są ściśle zależne od momentu, w którym choroba zostanie rozpoznana. Im wcześniej wykryty nowotwór, tym większe szanse na całkowite wyleczenie. W tzw. stadium 0, kiedy rak ogranicza się wyłącznie do błony śluzowej jelita, 5-letnie przeżycie osiąga praktycznie 100%. W stadium I wynosi ono od 85 do 100%, a w stadium II spada do poziomu 50–80%, w zależności od głębokości nacieku. Przy stadium III, gdzie nowotwór obejmuje węzły chłonne, szanse wynoszą od 30 do 60%. Najtrudniejsze rokowania dotyczą stadium IV – z przerzutami odległymi – gdzie 5-letnie przeżycie dotyczy już tylko kilku procent pacjentów. Warto jednak pamiętać, że są to dane statystyczne, a każdy przypadek może przebiegać inaczej – zwłaszcza przy odpowiednim leczeniu i wsparciu specjalistów.
Źródła:
https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-jelita-grubego-czym-jest
https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-jelita-grubego-typy-morfologiczne
https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-oddzialow/rak-jelita-grubego-czynniki-ryzyka-leczenie-profilaktyka-sroda-z-profilaktyka-w-ow-nfz,581.html