Każdego roku w Polsce 3-3,5 tysiąca kobiet słyszy diagnozę: rak szyjki macicy. Nowotwór ten znajduje się na 8. miejscu wśród nowotworów złośliwych występujących u kobiet w naszym kraju. Od lat wzrasta świadomość zagrożenia tym nowotworem, a także ogromnej roli, jaką odgrywa profilaktyka raka szyjki macicy. Co warto wiedzieć o tym nowotworze? Jakie daje objawy? Jak wygląda leczenie?
Czym jest rak szyjki macicy?
Jak sama nazwa wskazuje, rak szyjki macicy jest nowotworem rozwijającym się w szyjce macicy (jest to dolna część macicy, która łączy trzon macicy z pochwą). Nowotwór ten powstaje na skutek niekontrolowanego wzrostu atypowych komórek. Może rozwijać się latami, nie powodując specyficznych objawów, dlatego tak ważne jest regularne odwiedzanie gabinetu ginekologicznego oraz wykonywanie badań profilaktycznych.
Warto wiedzieć! Rak szyjki macicy wykryty na wczesnym etapie jest w pełni wyleczalny! Badanie, które służy do jego zdiagnozowania to cytologia – najlepsza i najdokładniejsza jest cytologia płynna (LBC).
Jakie są przyczyny raka szyjki macicy?
Główną przyczyną tego nowotworu jest zakażenie onkogennym typem wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV): 16, 18, 31, 33 lub 45. Szacuje się, że nawet 98% przypadków raka szyjki macicy jest związanych właśnie z infekcjami wymienionymi typami wirusa HPV.
Warto wiedzieć! Wirus brodawczaka ludzkiego jest przenoszony głównie podczas kontaktów seksualnych (dowolnego typu). Obecnie medycynie znanych jest aż ponad 200 typów tego wirusa, a niektóre z nich stanowią zagrożenie onkologiczne. Szacuje się, że niemal każda dorosła osoba w którymś momencie swojego życia będzie miała styczność z wirusem brodawczaka ludzkiego. U większości infekcja zostanie zwalczona przez organizm samoistnie, ale u niektórych przetrwa – prowadząc na przykład do zmian przednowotworowych, a później również nowotworowych.
Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy zwiększają również dodatkowe czynniki:
- wczesna inicjacja seksualna,
- liczni partnerzy lub partnerki,
- nawiązywanie przygodnych kontaktów seksualnych,
- korzystanie z używek, które obniżają odporność,
- brak regularnych badań profilaktycznych: cytologii i badań w kierunku infekcji HPV,
- infekcje intymne – w szczególności: chlamydioza, opryszczka narządów płciowych, rzeżączka
Niektóre pacjentki pytają mnie o to, dlaczego wczesna inicjacja, czy też zmiana partnerów zwiększa ryzyko rozwoju raka szyjki macicy, skoro podobne zachowania nie mają wpływu na rozwój raka trzonu macicy czy też jajnika? Rak szyjki macicy jest pod tym względem nowotworem nieco nietypowym, ponieważ za jego rozwój głównie odpowiada infekcja HPV, a ten przenoszony jest głównie podczas kontaktów intymnych.
Rak szyjki macicy – objawy
Skąd wiedzieć, że w szyjce macicy zaczyna się dziać coś niepokojącego? Jakie sygnały mogą świadczyć o rozwijającym się w tej lokalizacji nowotworze? Niestety nie jest to takie proste – rak szyjki macicy może rozwijać się przez długi czas i nie powodować specyficznych dolegliwości. Oczywiście każdy przypadek jest inny i u niektórych pacjentek objawy mogą pojawić się już na wczesnym etapie choroby, ale zawsze trzeba mieć na względzie to, że jest to nowotwór, który można skutecznie wykryć za pomocą badań profilaktycznych. Nie czekaj więc na niepokojące objawy, ale regularnie odwiedzaj gabinet ginekologiczny.
Najczęstsze symptomy raka szyjki macicy:
- Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych – każde krwawienie, które jest nietypowe lub występuje bez związku z menstruacją powinno wzbudzić czujność i skłonić do konsultacji ginekologicznej. Szczególną uwagę powinny zwrócić krwawienia po stosunku lub u kobiet po menopauzie.
- Dolegliwości bólowe okolic podbrzusza i miednicy – zwłaszcza po stosunku, a także w nietypowych okresach cyklu (dolegliwości bólowe tuż przed menstruacją lub w okresie owulacji zwykle nie są groźne, ale te odczuwane bez związku z tymi etapami cyklu miesięcznego należy skonsultować z lekarzem).
- Upławy – zwłaszcza te nietypowe, krwiste, nieprzyjemne w zapachu.
Objawy zaawansowanego raka szyjki macicy:
- Dolegliwości ze strony układu moczowego: bolesne oddawanie moczu, obecność krwi w moczu czy też zastój moczu.
- Obrzęki kończyn dolnych.
- Osłabienie, utrata masy ciała.
- Nawracające infekcje intymne oraz układu moczowego.
- Zaparcia i krwawienia z odbytu.
W sytuacji, gdy nowotwór szyjki macicy nacieka inne narządy lub rozprzestrzenił się poprzez przerzuty, może wywoływać również dodatkowe objawy ze strony zajętych narządów – zależne od lokalizacji.
Diagnostyka raka szyjki macicy
Podstawowym badaniem w diagnostyce raka szyjki macicy jest, wspomniana już, cytologia. Jest to prosty test wymagający pobrania wymazu z kanału i tarczy szyjki macicy. Może go wykonać lekarz ginekolog lub położna. Swoim pacjentkom rekomenduję wykonywanie cytologii płynnej (LBC), która jest dokładniejsza od cytologii klasycznej. Na szczęście cytologia płynna jest dostępna w coraz szerszej gamie placówek prywatnych i mających umowy z NFZ-tem.
Cytologię powinno się wykonywać regularnie – najlepiej nie rzadziej niż raz na dwa lata, ale zachęcam do tego, by w miarę możliwości wykonywać ją raz w roku. Jeśli wynik jest prawidłowy, dodatkowe badania nie są konieczne. Gdy wynik cytologii jest niepokojący lub niejednoznaczny, diagnostyka jest pogłębiana.
Badania uzupełniające:
- Kolposkopia – to badanie szyjki macicy przy pomocy specjalnego wziernika. Podczas tego badania możliwe jest pobieranie próbek wydzieliny oraz fragmentów tkanek, które następnie przekazywane są do dalszych badań laboratoryjnych.
- Badania obrazowe – są uzupełnieniem diagnostyki i pozwalają na ocenę tego, jak duży jest rak szyjki macicy. USG to badanie podstawowe, które może zostać uzupełnione poprzez tomografię komputerową, rezonans magnetyczny oraz pozytonową tomografię emisyjną (PET).
W profilaktyce raka szyjki macicy bardzo ważną rolę odgrywa cytologia oraz test HPV-DNA, które pozwala wykryć obecność onkogennych typów wirusa HPV w badanym materiale. U kobiet po 30. roku życia zaleca się wykonywać oba te badania profilaktycznie – celem wczesnego wykrycia ewentualnych nieprawidłowości.
Rak szyjki macicy – leczenie i ocena zawansowania
Wyniki badań nie pozostawiają złudzeń: to rak szyjki macicy. Podobne wypowiedzi lekarzy każdego roku w Polsce słyszy ponad 3 tysiące kobiet. Wiele z nich od razu zastanawia się nad tym, co będzie dalej. Jak wygląda leczenie i jakie są rokowania? Zacznijmy od tego, że leczenie zawsze dobierane jest indywidualnie do konkretnej pacjentki w oparciu o jej stan zdrowia, a także stopień zaawansowania nowotworu.
Stopnie zaawansowania raka szyjki macicy według klasyfikacji FIGO (Międzynarodowej Federacji Ginekologii i Położnictwa). Oto uproszczona klasyfikacja:
Stadium 0 – nowotwór przedinwazyjny (in situ).
Stadium IA – nowotwór mikroinwazyjny.
Stadium IB – nowotwór inwazyjny, ograniczony do szyjki macicy.
Stadium II – nowotwór inwazyjny, naciekający przymacicza.
Stadium III – nowotwór naciekający ściany pochwy, przymacicza lub powodujący wodonercze.
Stadium IV – nowotwór naciekający ściany pęcherza moczowego, odbytnicę i obecny w przerzutach odległych.
Nowotwór szyjki macicy najczęściej powoduje przerzuty do wątroby, płuc i kości. Rak odległe przerzuty daje na zaawansowanym etapie określanym jako stadium IV B.
Dostępne metody leczenia
W leczeniu raka szyjki macicy wykorzystuje się zarówno zabiegi chirurgiczne, jak również radioterapię i chemioterapię – wybór konkretnego schematu postępowania jest uzależniony od stadium choroby i ogólnego stanu zdrowia pacjentki.
W ramach leczenia chirurgicznego wykonuje się:
- Konizację – to znaczy wycięcie stożka szyjki macicy. Jest to metoda pozwalająca kobiecie zachować płodność, ale może być zastosowana wyłącznie w stadium 0 oraz IA.
- Trachelektomię – to zabieg usunięcia szyjki macicy, który pozostawia trzon macicy. Jest to metoda pozwalająca na zachowanie płodności i może być stosowana we wczesnych stadiach choroby (do IB).
- Histerektomia – czyli usunięcie całej macicy. W zależności od przypadku przydatki i węzły chłonne mogą zostać usunięte lub pozostawione. Histerektomia w ramach leczenia onkologicznego może być wykonywana metodą klasyczną lub przy użyciu robota chirurgicznego.
Jeśli istnieje podejrzenie przerzutów do węzłów chłonnych, są one usuwane w ramach leczenia chirurgicznego.
Radioterapia
Może być stosowana uzupełniająco u pacjentek po zabiegach chirurgicznych, a także u kobiet, u których nowotwór szyjki macicy jest w stadium IIB lub wyższym. W ramach radioterapii wykonywana jest teleterapia (napromieniowanie guza od zewnątrz) oraz brachyterapia (napromieniowanie nowotworu w miejscu jego występowania, wewnątrz ciała).
Chemioterapia
Jest stosowana u pacjentek w zaawansowanych stadiach choroby i w przypadku zaobserwowania wznowy choroby nowotworowej. W leczeniu chemioterapeutycznym raka szyjki macicy wykorzystywana jest cisplatyna, paklitaksel, topotekan oraz gemcytabina w różnych schematach.
Dodatkowe możliwości
U niektórych pacjentek możliwe jest zastosowanie terapii celowanej w ramach chemioterapii, która polega na podawaniu cisplatyny, paklitakselu oraz bewacyzumabu, co może zwiększyć czas wolny od progresji choroby. Trwają również badania nad immunoterapią.
Jakie są rokowania w raku szyjki macicy?
Wiele pacjentek tuż po diagnozie pyta właśnie o to – o swoje szanse na przeżycie. Choć zależą one w dużej mierze od stopnia zaawansowania choroby, to liczy się również ogólny stan zdrowia i nastawienie. Historie niektórych pacjentów onkologicznych, którym udało się wyzdrowieć pomimo niepomyślnych prognoz, powinny być pokrzepiające.
Rak szyjki macicy w stadium przedinwazyjnym jest wyleczalny w 99-100% przypadków. W stadium I wyleczalność wynosi nawet 90%, w stadium II 65%, w III 30-40%, a w IV około 10%.
Profilaktyka raka szyjki macicy
Nowotwór szyjki macicy jest wyjątkowy – to jedyny nowotwór macicy, za którego powstanie odpowiada wirus, przeciwko któremu można się zaszczepić! Istnieją również wiarygodne badania przesiewowe, dlatego to właśnie sumienna profilaktyka może uchronić przed zachorowaniem.
Zadbaj o:
- Regularne wizyty ginekologiczne – umów się na badania przynajmniej raz w roku lub tak często, jak to konieczne (na przykład wówczas, gdy dostrzeżesz u siebie jakiejś niepokojące objawy).
- Regularną cytologię – najlepiej płynną. Wykonuj ją zgodnie z zaleceniami – nie rzadziej niż raz na dwa lata.
- Badania na HPV – możesz wykonywać je wraz z cytologią. Są rekomendowane jako profilaktyka raka szyjki macicy kobietom po 30. roku życia.
- Ochronę przed wirusem HPV – możesz się zaszczepić w dowolnym wieku. Jeśli nawet miałaś już kontakt z którymś typem wirusa HPV, uchronisz się przed infekcją innymi typami, a jest ich nawet ponad 200!
Rak szyjki macicy – FAQ
Poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania!
1. Jakie są pierwsze objawy raka szyjki macicy?
U wielu kobiet pierwszym sygnałem raka szyjki macicy jest nieprawidłowy wynik cytologii, to dlatego warto wykonywać ją regularnie. Nowotwór szyjki macicy przez długi czas może nie dawać objawów, a jeśli się pojawią, to obejmują: nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, upławy o krwistym charakterze i nieprzyjemnej woni, bóle w okolicy miednicy mniejszej i podbrzusza.
2. Czy rak szyjki macicy jest uleczalny?
Tak – na wczesnym etapie choroby rokowania są bardzo pomyślne, ale nawet w zaawansowanych stadiach chorobę można wyleczyć lub przynajmniej istotnie spowolnić.
3. Ile się żyje z rakiem szyjki macicy?
Rokowania są uzależnione od stadium choroby. Na wczesnym etapie nowotwór ten jest w pełni wyleczalny. W zaawansowanych stadiach odsetek 5-letnich przeżyć wynosi 10% (IV stadium).
4. Jak szybko rozwija się rak szyjki macicy?
Tempo rozwoju procesu nowotworowego jest uwarunkowane od wielu czynników – u niektórych kobiet proces od zakażenia onkogennym typem wirusa HPV do rozwoju raka mija wiele lat, u innych czas ten jest krótszy. Szacuje się jednak, że przeważnie mija kilka lat od narażenia na kontakt z wirusem HPV do rozwoju nowotworu w stanie przedinwazyjnym, dlatego też badania profilaktyczne zazwyczaj pozwalają wykryć raka szyjki macicy na wczesnym etapie choroby.
5. Kiedy rak szyjki macicy jest nieoperacyjny?
Gdy wielkość guza przekracza 4 centymetry lub nowotwór nacieka otaczające struktury.
Źródła:
1. Rak szyjki macicy — ocena zaawansowania choroby według kryteriów FIGO 2018 - Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019 tom 4, nr 4, strony 149–154 Copyright © 2019 Via Medica ISSN 2451–0122