Rak skóry — objawy, rodzaje i leczenie nowotworów skórnych

Skóra to największy organ ludzkiego ciała. Jest ona zbudowana z trzech głównych warstw: naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Każda z nich pełni ważne funkcje. Podobnie jak w przypadku innych organów, również skóra nie jest wolna od zmian nowotworowych. Jak wygląda rak skóry i jakie są jego rodzaje? Jakie są charakterystyczne objawy raka skóry? Czy zmiany skórne nowotworowe można skutecznie leczyć?

Czym jest rak skóry i jak powstaje?

Omawianie problemu raka skóry rozpocznę od charakterystyki samego organu. Skóra pełni niezwykle istotne funkcje w naszym organizmie. Różnią się one w zależności od poszczególnych warstw. Pierwsza z nich, czyli naskórek to bariera ochronna, która ma za zadanie chronić nas przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak bakterie czy promieniowanie UV. Środkowa warstwa skóry, czyli skóra właściwa odpowiada za wytrzymałość i elastyczność. Wszystko to za sprawą włókien kolagenowych i elastynowych. Najgłębsza warstwa to tkanka podskórna, której zadaniem jest ochrona ciała przed urazami mechanicznymi oraz izolacja cieplna.

W ludzkiej skórze może dochodzić do powstawania nowotworów, również tych o złośliwym charakterze. Ich powstawanie jest w większości przypadków spowodowane nadmierną ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe (UV). Ryzyko zwiększają też różnego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, takie jak poparzenia słoneczne czy jasna karnacja.

W medycynie wyróżnia się zmiany nowotworowe łagodne i złośliwe. Do tej pierwszej kategorii zaliczamy m.in.: włókniaki, bliznowce, naczyniaki oraz łagodne torbiele naskórkowe. Nowotwory te zazwyczaj rosną bardzo powoli, nie dają przerzutów i nie naciekają na okoliczne tkanki. Z kolei główne rodzaje nowotworów złośliwych skóry to: rak podstawnokomórkowy, rak kolczystokomórkowy, rak płaskonabłonkowy oraz czerniak.

Warto wiedzieć: Termin „nowotwór” dotyczy wszystkich typów niekontrolowanego wzrostu komórek – i tych łagodnych, i złośliwych. Jest on często stosowany zamiennie z terminem „rak”, który w tym przypadku odnosi się do nowotworów złośliwych pochodzących z komórek nabłonkowych.

Rodzaje raka skóry – charakterystyka i rozpoznanie

Do złośliwych nowotworów skóry zaliczamy:

• Rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare) – to jeden z najczęściej występujących nowotworów skóry. Charakteryzuje się powolnym przebiegiem, miejscowym rozrastaniem oraz naciekającym na okoliczne tkanki podłożem. Rak podstawnokomórkowy rzadko daje przerzuty do innych narządów i częściej występuje u osób w podeszłym wieku. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów tego nowotworu jest perełkowaty guzek o błyszczącej i gładkiej powierzchni. Jest on najczęściej umiejscowiony na twarzy lub plecach; rzadziej na kończynach dolnych i górnych.
• Rak kolczystokomórkowy (płaskonabłonkowy) – występuje rzadziej niż rak podstawnokomórkowy i pojawia się już u osób w wieku średnim. Jego znaki charakterystyczne to szybki wzrost, skłonność do naciekania podłoża, duża złośliwość i ryzyko przerzutów. Ten rak skóry pojawia się najczęściej na granicy błon śluzowych i skóry (powieki, okolice nosa, narządy płciowe, oczodoły). Niepokojące objawy to przede wszystkim stwardnienie i gwałtowny wzrost masy guza, krwawienie oraz owrzodzenia.
• Rak Merkla – jednym z rzadziej występujących nowotworów skóry jest rak z komórek Merkla, który jest bardzo złośliwy i wywodzi się z receptorów dotyku w naskórku. Najczęściej ma formę szybko rosnącego guza, który przybiera kolor czerwony lub fioletowy.
• Mięsak Kaposiego – równie rzadki jest mięsak Kaposiego, który może przybierać różne formy. Najczęściej występuje na nogach, twarzy lub narządach płciowych. 
• Rak skóry płaskonabłonkowy in situ (choroba Bowena) – to nieinwazyjna, wczesna forma nowotworu skóry, która nie nacieka jeszcze głębszych warstw. Powstaje z komórek nabłonka, rośnie bardzo powoli i często wygląda jak niewielka, czerwona zmiana skórna o szorstkiej lub nieco grudkowatej strukturze.

Omawiając różne rodzaje nowotworów skóry, nie możemy zapominać o czerniaku, który stanowi około 2% wszystkich nowotworów skóry i jest jednym z najbardziej złośliwych. W odróżnieniu od dwóch pierwszych typów raka różni się tym, że nie wywodzi się z tkanki nabłonkowej. Zarówno rak podstawnokomórkowy, jak i kolczystokomórkowy mają pochodzenie nabłonkowe.

Przyczyny nowotworów skóry

Główne czynniki sprzyjające powstawaniu raka skóry to:

• ekspozycja na promieniowanie UV (słońce, lampy w solariach),
• jasna karnacja,
• uwarunkowania genetyczne (historia zachorowań na nowotwory skóry w rodzinie),
• radioterapia,
• ekspozycja na promieniowanie jonizujące,
• posiadanie dużej ilości znamion i zmian skórnych,
• stosowanie leków immunosupresyjnych,
• niektóre choroby (na przykład wspomniana już choroba Bowena),
• schorzenia powodujące wrażliwość na słońce (albinizm, zespół nabłoniaków znamionowych).

Objawy raka skóry

Nowotwory skóry dają różne objawy, jednak większość z nich dotyczy zmian na skórze, które budzą niepokój ze względu na swój kształt lub wielkość. Co zatem powinno zaniepokoić w wyglądzie skóry?

• Zmiany wyglądu, kształtu i/lub koloru istniejących znamion lub pieprzyków.
• Pojawienie się nowych zmian skórnych (zwłaszcza takich, które szybko rosną lub goją się przez długi czas).
• Zmiany o nieregularnym kształcie lub nierównych brzegach.
• Niejednorodność koloru w obrębie zmiany (zwłaszcza różne odcienie czerwieni, brązu lub czerni).
• Zmiana w teksturze skóry (szorstkość, owłosienie na pieprzyku).
• Krwawienie i/lub owrzodzenie.
• Ból, świąd lub pieczenie.

Dodatkowo każdy z nowotwór złośliwy skóry może dawać inne, charakterystyczne dla siebie objawy. Jednym z takich przykładów jest wspomniany już rak podstawnokomórkowy,którego najbardziej charakterystycznym symptomem jest perłowaty guzek o porcelanowej barwie. Z kolei w przypadku nowotworu skóry kolczystokomórkowego częstym objawem jest czerwona, łuszcząca się zmiana skórna, która może dość szybko rosnąć i ulegać owrzodzeniu.

Podsumowując: najczęstszymi objawami nowotworów skóry są zmiany skórne. Nie tylko te przypominające pieprzyki, ale różnego rodzaju guzki, owrzodzenia i niegojące się ranki.

Diagnostyka nowotworów skóry

Podstawą rozpoznania jest w tym przypadku dokładne badanie skóry, które przeprowadzane jest przez dermatologa za pomocą dermatoskopu lub wideodermatoskopu. Dermatoskopia to nieinwazyjna metoda, która pozwala specjaliście ocenić strukturę zmian pod odpowiednim powiększeniem. Inne metody diagnostyczne stosowane podczas diagnozowania nowotworów skóry to:

• Biopsja — do badania pobiera się próbkę tkanki, co pozwala ocenić komórki pod mikroskopem i potwierdzić lub obalić diagnozę.
• Badania obrazowe — USG czy MRI (rezonans magnetyczny) pozwalają ocenić, czy rak nie daje przerzutów na inne narządy.
• Badanie cytologiczne — wykonuje się je w przypadku zmian, którym towarzyszy owrzodzenie. Cytologia to nic innego jak wymaz z owrzodzenia.
• Badania dodatkowe — uzupełnieniem diagnostyki są często próby wątrobowe oraz morfologia krwi.

Dodatkowo po usunięciu zmiany wykonuje się badanie histopatologiczne. Jest ono przeprowadzane pod mikroskopem i pozwala potwierdzić lub wykluczyć rozpoznanie nowotworu. W tym miejscu muszę wspomnieć także o samobadaniu, które jest ważnym elementem profilaktyki nowotworów skóry. Dobrą praktyką jest sprawdzanie zarówno istniejących zmian, jak również kontrolowanie, czy nie pojawiają się kolejne. Każdy niepokojący objaw należy zgłaszać dermatologowi.

Metody leczenia raka skóry

Jedną z najskuteczniejszych i powszechnie stosowanych metod leczenia raka skóry jest chirurgiczne usunięcie zmian nowotworowych z marginesem tkanek zdrowych. Leczenie to jest efektywne w przypadku guzów na powiekach, nosie i małżowinach, a także raka podstawnokomórkowego o wyraźnych granicach. Poza chirurgią stosuje się też inne metody, takie jak:

• Terapia fotodynamiczna (PDT) — stosuje się ją w przypadku stanów przedrakowych, w niektórych odmianach raka podstawnokomórkowego i wczesnych etapach leczenia raka kolczystokomórkowego.
• Radioterapia — stosowana jest najczęściej u pacjentów, którzy nie mogą być poddane zabiegowi chirurgicznemu lub kriochirurgiczne ze względu na ogólny stan zdrowia.
• Kriochirurgia — polega na zamrażaniu zmiany ciekłym azotem, a następnie usuwaniu ich chirurgicznie. Jest stosowana najczęściej w przypadku łagodnych nowotworów.
• Chemioterapia — ta metoda stosowana jest u osób z przerzutami lub pacjentów, którzy nie mogą z różnych przyczyn skorzystać z leczenia chirurgicznego i radioterapii.
• Terapia celowana — nazywana też leczeniem ukierunkowanym molekularnie, to metoda polegająca na selektywnym atakowaniu komórek nowotworowych.

Uzupełnieniem leczenia są często terapie miejscowe, które są skuteczne w przypadku nowotworów o niskim ryzyku nawrotu. Do tego typu terapii zalicza się między innymi leczenie powierzchniowe — stosowane u pacjentów z dużymi obszarami skóry zajętymi przez liczne albo nawrotowe raki skóry. Metoda ta polega na zastosowaniu na zmianę leków, takich jak 5-fluorouracyl albo imikwimod. Inne metody leczenia powierzchniowego to krioterapia (stosowana w leczeniu małych, dobrze odgraniczonych raków podstawnokomórkowych oraz powierzchownych zmian raka kolczystokomórkowego) oraz laseroterapia (uzupełnienie leczenia miejscowego).

Część pacjentów będzie potrzebowała leczenia systemowego, które skierowane jest do pacjentów z przerzutami do węzłów chłonnych (III stadium). Obejmuje ono leczenie celowane (farmakoterapię), immunoterapię oraz chemioterapię.

Rokowania w raku skóry

To jedna z tych kwestii, o które najczęściej pytają mnie pacjenci. Rokowania w przypadku raka skóry są ogólnie dobre, szczególnie w przypadku pacjentów, u których nowotwór został wykryty we wczesnym stadium i szybko wdrożono odpowiednie leczenie. Zwłaszcza rak podstawnokomórkowy daje pacjentom duże szanse na całkowite wyleczenie, głównie ze względu na fakt, że wolno rośnie i bardzo rzadko daje przerzuty. Osoby, u których wykryto raka kolczystokomórkowego, muszą liczyć się z gorszymi prognozami, szczególnie w sytuacji wystąpienia przerzutów na węzły chłonne lub zajęcia błon śluzowych. Jak wyglądają statystyki? Rak skóry podstawnokomórkowy jest uleczalny w ponad 95% przypadków, zaś w przypadku raka kolczystokomórkowego możemy mówić o 90% (przy czym wyleczalność mierzona 5-letnim okresem wolnym od choroby).

Profilaktyka nowotworów skóry

Współczesna medycyna może zrobić bardzo wiele dla pacjentów z nowotworami, ale jeszcze więcej dobrego może przynieść odpowiedzialna profilaktyka – wszystkich swoich pacjentów namawiam do regularnego badania skóry oraz ochrony przed promieniowaniem UV. Samobadanie dobrze jest wykonywać co kilka miesięcy. Polega ono na obserwacji zmian na ciele – zarówno tych obecnych, jak i tych, które pojawiły się niedawno. Rozrost, zmiana koloru czy owrzodzenie w okolicy zmiany powinny uruchomić w naszej głowie przysłowiową czerwoną lampkę. Jeśli zauważysz je u siebie, nie czekaj z wizytą u dermatologa!

Na co dzień pamiętaj o ograniczeniu ekspozycji na promieniowanie UV – dotyczy to zarówno słońca, jak i lamp w solarium. Wychodząc z domu, stosuj kremy z wysokim filtrem. Nie zapominaj o nich również zimą. Latem staraj się unikać przebywania na zewnątrz w godzinach największego nasłonecznienia.

Mity i fakty o raku skóry

Wokół raka skóry krąży wiele mitów. Jeden z nich głosi, że ten typ nowotworu dotyka wyłącznie osoby w podeszłym wieku. Prawda jest jednak inna — rak skóry to schorzenie, które może dotknąć każdego, niezależnie od wieku czy płci. W swojej pracy wielokrotnie spotkałam się także ze stwierdzeniem, że czerniak jest nieuleczalny. To kolejny mit! Potwierdzają to statystyki. Czerniaka wykrytego we wczesnym stadium można leczyć i to skutecznie. Blisko 90% pacjentów we wczesnym stadium tego nowotworu może liczyć na całkowite wyleczenie.