Rak nerki – rodzaje, objawy, czynniki zachorowań

Jako lekarz często spotykam się z pacjentami, u których rak nerki rozwijał się przez długi czas bez żadnych charakterystycznych objawów. To właśnie jego podstępny przebieg sprawia, że choroba często wykrywana jest dopiero w bardziej zaawansowanym stadium. Dlatego tak istotne jest, byśmy byli, świadomi pacjentami – zwracali uwagę na czynniki ryzyka, umieli rozpoznać wczesne sygnały ostrzegawcze i znali dostępne metody leczenia. Wczesna diagnoza może uratować życie.

Czym jest rak nerki - charakterystyka

Rak nerki to nowotwór złośliwy, który rozwija się z komórek tworzących nerkę. Choroba polega na niekontrolowanym wzroście i namnażaniu się tych nieprawidłowych komórek, co prowadzi do powstania guza. Guz ten może rosnąć, niszcząc zdrową tkankę nerki, naciekać na sąsiednie struktury, a także dawać przerzuty, czyli tworzyć nowe ogniska nowotworu w innych, często odległych narządach. Rak nerki przez długi czas może nie powodować żadnych objawów. Nerki pełnią kluczowe funkcje w organizmie, takie jak filtrowanie krwi w celu usuwania toksyn i zbędnych produktów przemiany materii, regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej oraz ciśnienia tętniczego krwi. Rozwijający się w nerce nowotwór może zaburzać te funkcje, co z czasem prowadzi do jeszcze poważniejszych powikłań zdrowotnych.

Rodzaje nowotworów nerek

• Rak nerkowokomórkowy (RCC) – jest to najczęstszy typ nowotworu nerki. Wywodzi się z komórek nabłonka kanalików nerkowych i może mieć różne podtypy, np.:
  • Rak jasnokomórkowy – najczęstszy podtyp, który zwykle przybiera postać jednostronnego guza. Jego wielkość nie świadczy o tym, czy jest to rak złośliwy.
  • Rak brodawkowaty – często występuje u pacjentów, którzy są dializowani. Charakteryzuje się strukturą brodawkowatą i dzieli na podtyp 1 oraz podtyp 2. Podtyp 1 ma lepsze rokowania.
  • Rak chromofobowy – zazwyczaj ma lepsze rokowania niż inne podtypy RCC.
• Rak urotelialny (rak przejściowokomórkowy) – wywodzi się z nabłonka dróg moczowych, który wyściela miedniczkę nerkową i moczowód. Objawy tego raka są podobne do tych występujących w nowotworach pęcherza moczowego i często obejmują krwiomocz. W wielu przypadkach jest wynikiem palenia tytoniu i narażenia na niektóre substancje chemiczne.
• Rzadsze postacie nowotworów nerki – do rzadkich typów raka nerki należą m.in.:
  • Mięsak nerki – rak nerek wywodzący się z tkanki łącznej nerki.
  • Guz Wilmsa (nephroblastoma) – najczęstszy nowotwór złośliwy nerki u dzieci.
  • Rak z cewek zbiorczych (rak Belliniego) – bardzo rzadki i agresywny typ raka nerki. Blisko połowa pacjentów ma przerzuty w momencie jego wykrycia. Sprawia to, że rokowania nie są korzystne.

Nie każdy guz w nerce to nowotwór złośliwy! Może to być guz nerki niezłośliwy, czyli łagodna zmiana, która nie zawsze wymaga natychmiastowego leczenia operacyjnego, a jedynie regularnej kontroli. Do takich zmian należą np. onkocytoma czy naczyniakomięśniakotłuszczak (AML).

Wczesne objawy – czy rak nerki daje sygnały ostrzegawcze?

We wczesnym stadium rak nerki rzadko daje wyraźne objawy. Pacjenci często dowiadują się o nim podczas badania USG jamy brzusznej. Jednak niektóre symptomy mogą sugerować rozwijający się nowotwór nerki:

• Krwiomocz (hematuria) – krew może być widoczna gołym okiem (krwiomocz makroskopowy) lub wykrywana jedynie w badaniu laboratoryjnym (krwiomocz mikroskopowy). Nawet jednorazowe pojawienie się krwi w moczu powinno skłonić do konsultacji z lekarzem.
• Ból w okolicy lędźwiowej – tępy, przewlekły ból po jednej stronie pleców lub boku, niezwiązany z urazem czy wysiłkiem fizycznym.
• Utrata masy ciała – niewyjaśniona utrata wagi bez zmiany diety czy aktywności fizycznej.
• Gorączka i nocne poty – Nawracające stany podgorączkowe lub gorączka bez wyraźnej przyczyny.

Zaawansowane objawy raka nerek

W miarę postępu choroby mogą pojawić się bardziej specyficzne i nasilone objawy nowotworu nerki:

• Wyczuwalny guz w okolicy brzucha – masa lub zgrubienie wyczuwalne przez powłoki brzuszne.
• Nadciśnienie tętnicze – spowodowane uciskiem guza na tętnice nerkowe lub nadmiernym wydzielaniem reniny przez komórki nowotworowe.
• Anemia – związana z utratą czerwonych krwinek i zaburzeniami w produkcji erytropoetyny, czyli hormonu, który stymuluje wytwarzanie czerwonych krwinek.
• Obrzęki – spowodowane zatrzymywaniem płynów przez organizm.
• Bóle kostne – mogą wskazywać na przerzuty do kości.
• Objawy ze strony układu oddechowego – kaszel, duszność czy krwioplucie mogą sugerować przerzuty do płuc.

Pacjenci często pytają mnie: Mam guz na nerce – czy to rak? Niestety, bez szczegółowych badań obrazowych i laboratoryjnych nie mogę jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Nie każda zmiana w nerce oznacza nowotwór złośliwy. Może to być torbiel lub guz niezłośliwy, ale diagnozę zawsze musi postawić specjalista. Pan Marek, mój 56-letni pacjent, zgłosił się do mnie z powodu przewlekłego bólu pleców. Początkowo sądził, że to efekt pracy fizycznej, ale ból nie ustępował nawet po odpoczynku. W końcu zauważył również sporadyczne krwawienia w moczu. Wykonaliśmy badanie USG, a następnie tomografię komputerową, które wykazały obecność guza w nerce. Szybka interwencja pozwoliła na skuteczne leczenie. Jest on doskonałym przykładem, aby nie ignorować sygnałów swojego ciała!

Przyczyny i czynniki ryzyka raka nerki

Przyczyny raka nerki są różnorodne i często złożone. Zidentyfikowano jednak konkretne czynniki, które podnoszą ryzyko jego wystąpienia. Należą do nich zarówno czynniki genetyczne, w tym dziedziczone mutacje zwiększające podatność na nowotwór, jak i czynniki środowiskowe oraz związane ze stylem życia. Ważne jest zrozumienie, że ryzyko to nie pewność – obecność tych czynników nie gwarantuje zachorowania.

Czynniki genetyczne nowotworu nerki

Choroby genetyczne zwiększają ryzyko raka nerki:

• Zespół von Hippla-Lindaua (VHL) – mutacje genu VHL, które występują w tej chorobie, mogą prowadzić do rozwoju raka jasnokomórkowego
• Dziedziczny rak brodawkowaty nerki (HPRCC) – jest spowodowany mutacją genu MET. U osób do 55 roku życia, które posiadają tę mutację, rak brodawkowaty nerki występuje u 50% członków rodziny.
• Zespół Birta–Hogg–Dubé – mutacje genu FLCN mogą powodować raka nerki.
• Stwardnienie guzowate – choroba genetyczna, która zwiększa ryzyko wystąpienia łagodnych guzów nerki, a czasem również złośliwych nowotworów.

Kiedy warto wykonać badania genetyczne? Jeśli w Twojej rodzinie występowały przypadki raka nerki, zwłaszcza u młodych osób, skonsultuj się z lekarzem genetykiem. Wczesne wykrycie mutacji pozwala na regularne badania kontrolne i szybkie wykrycie ewentualnych zmian nowotworowych.

Czynniki środowiskowe mające wpływ na raka

Nie tylko geny mają wpływ na rozwój raka nerki. Ogromną rolę odgrywają czynniki zewnętrzne. Są to głównie substancje chemiczne obecne w środowisku pracy lub w powietrzu, które mogą prowadzić do uszkodzenia komórek nerek.

• Zanieczyszczenie środowiska – długotrwała ekspozycja na toksyny przemysłowe, takie jak kadm, azbest, benzen czy rozpuszczalniki organiczne, może zwiększać ryzyko nowotworu nerki.
• Przewlekłe narażenie na metale ciężkie – osoby pracujące w przemyśle chemicznym, hutnictwie czy rolnictwie są bardziej narażone na działanie substancji rakotwórczych.
• Przewlekłe narażenie na pestycydy – długotrwały kontakt z niektórymi środkami ochrony roślin może zwiększać ryzyko raka nerek.

Jeśli masz zawodowy kontakt z substancjami szkodliwymi, stosuj środki ochrony osobistej i regularnie wykonuj badania kontrolne.

Styl życia i wpływ na rozwój raka nerki

Styl życia ma ogromny wpływ na nasze zdrowie. Pewne nawyki i cechy stylu życia mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka nerki. Należą do nich:

• Palenie tytoniu – jest jednym z głównych czynników ryzyka raka nerki. Substancje zawarte w dymie tytoniowym mają negatywny wpływ na nerki, zwiększając ryzyko zachorowania.
• Otyłość – nadmierna masa ciała obciąża nerki i zwiększa ryzyko nowotworu.
• Nadciśnienie – przewlekle podwyższone ciśnienie krwi to istotny czynnik ryzyka.
• Nieodpowiednia dieta i brak aktywności fizycznej – niezdrowy styl życia, brak ruchu oraz dieta bogata w przetworzoną żywność mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka nerki.
• Długotrwałe stosowanie niektórych leków przeciwbólowych – nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) może uszkadzać nerki i zwiększać ryzyko nowotworu.

Zrozumienie tych czynników ryzyka jest istotne w profilaktyce raka nerki. Nie na wszystko mamy wpływ, jednak zmiana stylu życia, unikanie czynników ryzyka oraz regularne badania mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór nerki.

Diagnostyka raka nerki

Wczesne rozpoznanie raka nerki zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Jeśli zastanawiasz się, jak szybko rośnie guz nerki, odpowiedź nie jest jednoznaczna. Nowotwory złośliwe mogą rozwijać się szybko, choć dynamika wzrostu różni się u poszczególnych pacjentów. W przypadku objawów sugerujących raka nerki, lekarz zleci serię badań, które pozwolą dokładnie ocenić sytuację.

Badania obrazowe

Badania obrazowe to podstawa w diagnostyce raka nerki. Pozwalają ocenić kształt, wielkość i strukturę nerek oraz wykryć ewentualne zmiany nowotworowe. W zależności od sytuacji lekarz może zalecić jedno lub kilka z poniższych badań.

• USG jamy brzusznej – to podstawowe, nieinwazyjne i bezbolesne badanie, które wykorzystuje fale ultradźwiękowe do oceny narządów wewnętrznych. USG często jest pierwszym krokiem w diagnostyce, umożliwiając wykrycie guzów czy torbieli.
• Tomografia komputerowa (TK) – dokładniejsze badanie, które dostarcza szczegółowych obrazów przekrojowych nerek. Umożliwia precyzyjną ocenę wielkości i lokalizacji guza. Jest to bardzo ważne badanie, pomocne w planowaniu leczenia chirurgicznego.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – badanie przeprowadza się, gdy TK nie dostarcza wystarczających informacji lub gdy pacjent nie może być poddany promieniowaniu rentgenowskiemu. Pozwala na ocenę zaawansowania nowotworu i ewentualnego naciekania nowotworu na sąsiednie tkanki.

Badania laboratoryjne ( krwi i moczu)

Badania krwi i moczu są istotnym elementem diagnostyki. Pomagają one w ocenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz funkcji nerek. ​Morfologia krwi może ujawnić anemię, która często występuje u pacjentów z rakiem nerki. Z kolei poziom kreatyniny pozwala ocenić funkcję nerek. Badanie ogólne moczu również może wykazać nieprawidłowości sugerujące chorobę nerek.

Biopsja nerki – czy zawsze jest konieczna?

Biopsja nerki polega na pobraniu próbki tkanki nerkowej do badania histopatologicznego. W przypadku podejrzenia raka nerki decyzja o wykonaniu biopsji jest indywidualna. Często, na podstawie wyników badań obrazowych, lekarz może podjąć decyzję o leczeniu chirurgicznym bez wcześniejszej biopsji. Biopsję przeprowadza się, gdy wyniki badań nie są jednoznaczne lub gdy planowane jest leczenie niechirurgiczne. Pamiętaj, że każdy przypadek jest inny, a ostateczną decyzję dotyczącą diagnostyki i leczenia podejmuje lekarz prowadzący, biorąc pod uwagę stan zdrowia pacjenta.

Leczenie raka nerki

Diagnoza raka nerki może być dla Ciebie i Twoich bliskich źródłem niepokoju. Pamiętaj jednak, że współczesna medycyna oferuje różnorodne metody leczenia tego schorzenia. Wybór odpowiedniej terapii zależy od wielu czynników, takich jak stopień zaawansowania choroby, ogólny stan zdrowia oraz indywidualne predyspozycje. Poniżej możesz zapoznać się z dostępnymi metodami leczenia

Metody chirurgiczne

• Nefrektomia radykalna – polega na całkowitym usunięciu nerki wraz z otaczającą ją tkanką tłuszczową, a niekiedy również z nadnerczem i pobliskimi węzłami chłonnymi. Zabieg ten wykonuje się w przypadku dużych guzów lub gdy nowotwór obejmuje znaczną część nerki.
• Nefrektomia częściowa – ta metoda znana jest również jako resekcja nerkooszczędzająca i polega na usunięciu guza wraz z marginesem zdrowej tkanki, pozostawiając resztę nerki nienaruszoną. Tę metodę często stosuje się w przypadkach:
  • Małych guzów (do 4 cm), gdy nowotwór nerki jest ograniczony i nie nacieka na inne struktury.
  • Guzów w nerce jedynej, aby uniknąć konieczności dializoterapii po całkowitym usunięciu nerki.
  • Obustronnych guzów nerek, w celu zachowania jak największej ilości funkcjonującej tkanki nerkowej.

Współczesna medycyna oferuje różne techniki przeprowadzania nefrektomii, a dobór metody zależy od indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta.

• Metoda otwarta – tradycyjna technika polegająca na wykonaniu dużego nacięcia w okolicy lędźwiowej lub bocznej jamy brzusznej. Pozwala na bezpośredni dostęp do nerki, co jest korzystne w skomplikowanych przypadkach.
• Metoda laparoskopowa – mniej inwazyjna technika, w której przez niewielkie nacięcia wprowadza się specjalistyczne narzędzia oraz kamerę. Dzięki temu pacjent doświadcza mniejszego bólu pooperacyjnego, krótszego pobytu w szpitalu i szybszego powrotu do codziennych aktywności.
• Chirurgia robotyczna – zaawansowana forma laparoskopii, w której chirurg steruje robotem chirurgicznym, co pozwala na precyzyjne ruchy i lepszą wizualizację pola operacyjnego.

Terapie celowane i immunoterapia

Leczenie raka nerki w ostatnich latach przeszło ogromną rewolucję. Dzięki nowoczesnym metodom, takim jak terapie celowane i immunoterapia, pacjenci z zaawansowanym nowotworem mają dziś większe szanse na wydłużenie życia oraz poprawę jego jakości.

Tradycyjne metody leczenia, takie jak chirurgia czy radioterapia, w przypadku rozsianego raka nerki często okazują się niewystarczające. Dlatego coraz częściej sięgamy po metody, które działają precyzyjnie na komórki nowotworowe, jednocześnie oszczędzając zdrowe tkanki.

Terapie celowane to nowoczesne leki, które atakują specyficzne molekuły odpowiedzialne za wzrost i rozwój komórek nowotworowych. W przeciwieństwie do klasycznej chemioterapii, która atakuje wszystkie szybko dzielące się komórki (również zdrowe), terapie celowane skupiają się wyłącznie na nowotworze, co oznacza mniej skutków ubocznych i większą skuteczność leczenia. W przypadku raka nerki często stosuje się inhibitory kinaz tyrozynowych, które hamują sygnały niezbędne do zwiększania komórek nowotworowych. Dzięki temu można spowolnić lub zatrzymać postęp choroby.

Immunoterapia polega natomiast na stymulacji układu odpornościowego do walki z nowotworem. Układ odpornościowy jest naszą naturalną linią obrony przed chorobami, w tym także przed nowotworami. Problem w tym, że komórki raka potrafią „ukrywać się” przed układem immunologicznym, przez co organizm nie jest w stanie ich skutecznie zwalczać. Immunoterapia aktywuje układ odpornościowy pacjenta, aby samodzielnie rozpoznawał i niszczył komórki nowotworowe. W ostatnich latach wprowadzono kombinację niwolumabu i ipilimumabu, która wykazała wysoką skuteczność w leczeniu zaawansowanego raka nerki.

Chemioterapia i radioterapia – kiedy są stosowane?

Chemioterapia to leczenie za pomocą leków cytotoksycznych, których celem jest zniszczenie chorych komórek. Te leki nie działają jednak wybiórczo, niszcząc wyłącznie komórki nowotworowe, lecz toksycznie działają na cały organizm. Chemioterapia nie jest standardową metodą w terapii raka nerki, ponieważ ten typ nowotworu wykazuje niską wrażliwość na takie leczenie. Tę metodę można rozważyć w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy inne metody są nieskuteczne lub niedostępne.

Radioterapia tradycyjnie miała ograniczone zastosowanie w leczeniu raka nerki ze względu na niską skuteczność. Jednak rozwój technologii pozwolił na wprowadzenie stereotaktycznej ablacyjnej radioterapii (SABR), która okazała się skuteczna u pacjentów z nieoperacyjnym lub pierwotnym rakiem nerki wysokiego ryzyka. Ta precyzyjna metoda polega na dostarczeniu wysokiej dawki promieniowania bezpośrednio do guza, minimalizując uszkodzenia otaczających tkanek.

Nowoczesne metody leczenia – terapie eksperymentalne

Medycyna onkologiczna stale się rozwija, wprowadzając innowacyjne metody leczenia. Terapie eksperymentalne obejmują udział pacjentów w badaniach klinicznych, które testują nowe leki lub kombinacje terapeutyczne. Uczestnictwo w takich badaniach daje dostęp do najnowszych osiągnięć medycyny i może stanowić szansę na skuteczne leczenie w przypadkach, gdy standardowe metody zawiodły.

Nie można też zapomnieć o przeszczepie nerki, który standardowo stosuje się u pacjentów z niewydolnością nerek. W kontekście raka nerki jest on jednak rzadkością. W wyjątkowych sytuacjach, gdy nowotwór dotyczy obu nerek lub gdy jedyna funkcjonująca nerka jest zajęta przez nowotwór, można rozważać przeszczep jako opcję terapeutyczną. Ważne jest jednak, aby decyzja ta była podjęta przez zespół specjalistów, którzy uwzględnią sytuację kliniczną pacjenta.

Rokowania i profilaktyka raka nerki

Diagnoza raka nerki budzi wiele pytań i obaw dotyczących przyszłości. Czy rak nerki jest wyleczalny? Jeśli Ty lub ktoś z Twoje rodziny choruje, na pewno zadajesz sobie to pytanie. Poniżej dowiesz się, jakie czynniki wpływają na rokowania oraz czy istnieją sposoby zapobiegania tej chorobie.​

Czynniki wpływające na rokowania pacjentów

Rokowania w przypadku raka nerki zależą od wielu czynników. Duże znaczenie ma stopień zaawansowania nowotworu w chwili diagnozy. Im wcześniej wykryty rak, tym lepsze rokowania. Wczesne stadia często pozwalają na skuteczne leczenie chirurgiczne, podczas gdy zaawansowany nowotwór z przerzutami może ograniczać możliwości terapeutyczne. Głównym parametrem klinicznym jest wielkość guza. Guz na nerce o I stopniu zaawansowania daje bardzo dobre rokowania. 80-90% pacjentów przeżyje co najmniej 5 lat. W przypadku guzów na nerkach o II stopniu zaawansowania jest to 50-70%. Natomiast odsetek 5-letnich przeżyć dla pacjentów o IV stopniu zaawansowania wynosi 5%.

Na rokowania raka nerki wpływa też stopień złośliwości histopatologicznej. Określa on, jak bardzo komórki nowotworowe różnią się od zdrowych komórek nerki. Wyższy stopień złośliwości wiąże się z bardziej agresywnym przebiegiem choroby. Osoby z rakiem chromofobowym mają najlepsze rokowania. Przerzuty do węzłów chłonnych lub innych narządów, takich jak płuca czy kości, pogarszają rokowania.​

Również ogólny stan zdrowia pacjenta ma duże znaczenie. Choroby współistniejące, takie jak nadciśnienie, cukrzyca czy otyłość, mogą wpływać na tolerancję leczenia i ogólne rokowania. Każdy organizm może też inaczej reagować na leczenie. Indywidualna odpowiedź na zastosowane terapie, takie jak chirurgia, immunoterapia czy terapie celowane, ma więc istotne znaczenie dla dalszego przebiegu choroby.

Czy można zapobiec rakowi nerki?

Chociaż nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka zachorowania na raka nerki, istnieją działania, które mogą je znacząco zmniejszyć. Należą do nich:

• Unikanie palenia tytoniu – palenie jest jednym z głównych czynników ryzyka raka nerki, dlatego warto pozbyć się tego nałogu.
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała – otyłość zwiększa ryzyko wielu nowotworów, w tym raka nerki. Zdrowa dieta i regularna aktywność fizyczna pomagają w utrzymaniu odpowiedniej wagi.
• Zdrowa dieta – spożywanie dużej ilości owoców i warzyw, ograniczenie tłuszczów nasyconych oraz unikanie nadmiernego spożycia soli mogą korzystnie wpłynąć na zdrowie nerek.
• Regularne badania kontrolne – USG jamy brzusznej, morfologia i badanie moczu to elementy profilaktyki, które mogą uratować życie. O regularnych badaniach powinny pamiętać przede wszystkim osoby z obciążeniem rodzinnym lub innymi czynnikami ryzyka.
• ​Unikanie narażenia na szkodliwe substancje – ekspozycja na niektóre chemikalia, takie jak metale ciężkie, może zwiększać ryzyko raka nerki. Ważne jest przestrzeganie zasad bezpieczeństwa w miejscu pracy i unikanie kontaktu z toksynami.

Pamiętaj, że zdrowie Twoje i Twoich bliskich jest najważniejsze. Regularne badania i zdrowy styl życia mogą wpłynąć na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka nerki. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości lub pytania, skonsultuj się z lekarzem, aby uzyskać indywidualne porady dostosowane do Twojej sytuacji.

Źródła:

https://eurologia.pl/g/540%2Crokowanie-w-raku-nerki

https://www.pturol.org.pl/docs/wytyczne_ptu_1.pdf

https://core.ac.uk/download/pdf/268440499.pdf