Rak jajnika – podstępny nowotwór u kobiet.

Jako lekarz, każdego dnia spotykam kobiety, które słyszą diagnozę: rak jajnika. To często moment, który całkowicie zmienia ich życie – bo ten nowotwór rozwija się po cichu, długo bez objawów. Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie dotyczy tylko starszych kobiet. Choć ponad połowa pacjentek ma powyżej 65 lat, regularnie diagnozujemy raka jajnika także u młodych kobiet – nawet między 25. a 44. rokiem życia. Największym problemem jest fakt, że 75% przypadków wykrywamy dopiero w zaawansowanym stadium, co znacząco utrudnia leczenie. Prognozy na 2025 rok nie są optymistyczne – liczba zachorowań może sięgnąć 3800 rocznie, a zgonów – ponad 3100. Dzielę się tą wiedzą, bo wierzę, że może uratować życie. Im szybciej coś zauważysz – u siebie lub u kogoś bliskiego – tym większe są szanse na skuteczne leczenie.

Co to jest rak jajnika i jakie są jego rodzaje?

Rak jajnika to złośliwy nowotwór rozwijający się w obrębie jajników – narządów odpowiedzialnych za produkcję komórek jajowych i hormonów (estrogenów i progesteronu). To jeden z najgroźniejszych nowotworów ginekologicznych, głównie dlatego, że we wczesnych stadiach rozwija się bezobjawowo, a symptomy pojawiają się dopiero wtedy, gdy choroba jest już zaawansowana. Nie każdy rak jajnika wygląda tak samo – pod pojęciem „rak jajnika” kryje się bowiem kilka różnych typów nowotworów. Różnią się one lokalizacją, tempem rozwoju i rokowaniami.

• Rak nabłonkowy jajnika

Rak nabłonkowy jajnika to najczęstsza postać nowotworu jajnika – odpowiada za około 90-95% wszystkich przypadków, i wywodzi się z komórek pokrywających powierzchnię jajnika. Choroba ta często rozwija się bezobjawowo i bywa rozpoznawana dopiero wtedy, gdy daje przerzuty do otrzewnej lub sąsiednich narządów. To właśnie ten typ najczęściej bywa określany mianem „cichego zabójcy”.

• Rak stromalny jajnika (nowotwór z komórek podścieliska)

Rak stromalny jajnika, rzadszy typ nowotworu, stanowi około 5% wszystkich przypadków. Rozwija się z tzw. komórek zrębu jajnika, czyli tych, które tworzą „rusztowanie” dla całego narządu, a także odpowiadają za produkcję hormonów. Ten rodzaj raka może występować w każdym wieku i często daje objawy związane z zaburzeniami hormonalnymi.

• Rak germinalny jajnika

Ten typ nowotworu wywodzi się z komórek jajowych, czyli tych, z których w warunkach fizjologicznych powstaje nowe życie. Również występuje stosunkowo rzadko, ale ma istotne znaczenie, ponieważ dotyka głównie młode kobiety, a nawet nastolatki.

• Potworniak

To kolejna forma nowotworu wywodzącego się z komórek zarodkowych (germinalnych). W większości przypadków jest łagodny, ale nie zawsze – może zawierać różne typy tkanek, np. włosy, skórę czy nawet zęby. Rozróżniamy dwie główne postacie: potworniaki dojrzałe i niedojrzałe. Te pierwsze to zazwyczaj łagodne zmiany, często wykrywane przypadkowo w USG. Natomiast drugie są złośliwe, szybko rosną, mogą dawać przerzuty i najczęściej występują u młodych kobiet.

Rak jajnika – objawy

Jako lekarz zawsze powtarzam: rak to nie wyrok, ale im wcześniej wykryty, tym większa szansa na wyleczenie. Rak jajnika potrafi być podstępny. Objawy, które mogą się pojawić na początku, często są mylone z czymś zupełnie innym – ze zmęczeniem, problemami jelitowymi czy zaburzeniami hormonalnymi. Łatwo je zbagatelizować, zwłaszcza w codziennym biegu. Dlatego warto poznać zarówno te wczesne objawy raka jajnika, jak i te nietypowe, ponieważ im więcej wiesz, tym szybciej możesz działać.

Wczesne objawy raka jajnika – jak je rozpoznać?

Wczesne, dość subtelne, ale jednocześnie ważne objawy, których nie warto lekceważyć to:

• uczucie pełności w brzuchu nawet po niewielkim posiłku;
• wzdęcia, które utrzymują się kilka dni z rzędu;
• częstsze niż zwykle oddawanie moczu;
• ból w podbrzuszu, miednicy lub krzyżach;
• zmiana rytmu wypróżnień – zaparcia, biegunki bez konkretnej przyczyny;
• nagły spadek apetytu lub utrata wagi bez diety i ćwiczeń.

Być może pomyślisz teraz: „Ale przecież to wszystko może mieć zupełnie inne przyczyny!”. Masz rację – może. Ale jeśli którykolwiek z tych objawów utrzymuje się dłużej niż 2–3 tygodnie, warto porozmawiać o tym z Twoim ginekologiem. Nie dlatego, że na pewno dzieje się coś złego, tylko dlatego, że warto być o krok przed chorobą.

Nietypowe objawy raka jajnika – czy można je przeoczyć?

Niestety tak. Symptomy, które mogą wydawać się „niewinne”, bywają sygnałem alarmowym. Poniżej przedstawię Ci listę tych objawów, które są najczęściej bagatelizowane przez pacjentki:

• niestrawność, odbijanie,
• uczucie ciężaru w miednicy,
• ból pleców bez urazu,
• zmiana obwodu brzucha, nawet jeśli nie jesz więcej niż zwykle,
• krwawienia między miesiączkami lub po menopauzie,
• bóle nóg, nerwobóle lub uczucie „ciągnięcia” w pachwinie – szczególnie jeśli występuje też obrzęk;
• ból podczas stosunku (dyspareunia).

Jeśli cokolwiek Cię niepokoi i te objawy utrzymują się dłużej – nie ignoruj ich. Zgłoś się do ginekologa. Wcześnie wykryty nowotwór to realna szansa na pełne wyleczenie.

Torbiel na jajniku a rak jajnika – czy torbiel może być nowotworem?

„Pani doktor, wykryto u mnie torbiel… Czy to znaczy ze  mam  raka?” – to jedno z najczęstszych pytań, które  słyszę od pacjentek po badaniu USG. I choć nie da się udzielić jednej odpowiedzi dla wszystkich, to w większości przypadków torbiele jajnika są zmianami łagodnymi, które znikają samoistnie lub wymagają jedynie obserwacji. Ale należy być ostrożnym! Istnieją też torbiele, które wymagają czujności onkologicznej, dlatego warto wiedzieć, jakie są rodzaje torbieli i kiedy należy zgłosić się na dalsze badania.

Rodzaje torbieli jajnika

• Torbiele czynnościowe – to najczęstszy typ torbieli, szczególnie u kobiet miesiączkujących. Powstają jako część normalnego cyklu owulacyjnego – najczęściej w wyniku niewchłoniętego pęcherzyka Graafa lub tzw. ciałka żółtego. Zatem nie jest to choroba, ani żadna dysfunkcja, tylko po prostu fizjologia. Torbiele czynnościowe zazwyczaj znikają same – często kobiety nawet nie wiedzą, że je miały. Kiedy warto zachować czujność? Gdy taki torbiel utrzymuje się powyżej 2–3 miesięcy lub gdy zaczyna rosnąć.
• Torbiele endometrialne – są związane z endometriozą, czyli chorobą, w której fragmenty błony śluzowej macicy osadzają się poza nią. Torbiele endometrialne są wypełnione przez ciemnobrązową treść, dlatego nazywamy je „czekoladowymi”. Choć same w sobie nie są nowotworami, endometrioza może zwiększać ryzyko niektórych typów raka jajnika, dlatego te zmiany należy regularnie kontrolować.
• Torbiele dermoidalne – to jeden z nietypowych (choć czasem niepokojących) rodzajów torbieli. Zawierają... włosy, paznokcie, komórki naskórka, a nawet zęby. Brzmi przerażająco? Spokojnie – to nadal zmiany łagodne. Choć mogą osiągać duże rozmiary, a czasem dają objawy (ból brzucha lub miednicy, mdłości, krwawienia międzymiesiączkowe lub dyskomfort podczas stosunku płciowego), to bardzo rzadko mogą przekształcić się w nowotwór złośliwy. Dlatego wymagają kontroli i, jeśli rosną – zaleca się ich usunięcie.

Wskazówka!

Jak zatem odróżnić torbiel od nowotworu? To jedno z najważniejszych pytań – i niestety, bez badania nie da się ich odróżnić. Dlatego, jeśli w badaniu USG pojawiła się torbiel, oceniamy m.in.:

• jej wygląd (czy ma przejrzystą treść, przegrody, zwapnienia);

• wielkość i tempo wzrostu;

• obecność unaczynienia w badaniu Dopplerowskim;
• wiek pacjentki, odczuwane objawy i historię chorób w rodzinie.

Dodatkowo często zlecamy oznaczenie markera CA-125, który – choć nie jest jednoznaczny – bywa pomocny w ocenie ryzyka nowotworu. Dobrą praktyką jest też wykonanie kontrolnych badań po 6–8 tygodniach od wykrycia torbieli – wiele z nich znika samoistnie.

Jakie są czynniki ryzyka raka jajnika?

Jako lekarz wiem, że wiele kobiet po usłyszeniu diagnozy raka jajnika próbuje zrozumieć, skąd się wzięła choroba. Nie zawsze da się wskazać jedną przyczynę – nowotwory często wynikają z kombinacji różnych czynników. Ale dziś wiemy już znacznie więcej o tym, co może zwiększać ryzyko zachorowania. I choć nie wszystko da się przewidzieć, są sytuacje, które powinny wzmocnić czujność – zarówno Twoją, jak i lekarza prowadzącego.

Predyspozycje genetyczne i dziedziczność

Niektóre kobiety rodzą się z większym ryzykiem – i to dosłownie. Uwarunkowania genetyczne mają ogromne znaczenie, zwłaszcza jeśli w rodzinie występowały inne nowotwory. Chodzi między innymi o mutacje genów BRCA1 i BRCA2. Zatem, jeśli słyszałaś kiedyś o genach BRCA, być może w kontekście raka piersi – to właśnie one. U nosicielek mutacji BRCA1 ryzyko raka jajnika zwiększa się o ok. 44%, a w przypadku BRCA2 o ok.17%. To właśnie dlatego każda kobieta z rozpoznanym rakiem jajnika powinna zostać skierowana na badanie genetyczne. Bo ta informacja ratuje nie tylko jej życie, ale może pomóc też chronić siostrę, córkę czy wnuczkę.

Jeśli w Twojej rodzinie były przypadki raka jajnika, piersi, trzonu macicy lub jelita grubego – zwiększ swoją czujność. Zwłaszcza jeśli choroba pojawiała się u kilku osób lub we wczesnym wieku. W takim przypadku warto rozważyć konsultację w poradni genetycznej.

Czynniki hormonalne i reprodukcyjne

To, kiedy i ile razy w życiu dochodziło do owulacji, ma wpływ na ryzyko rozwoju nowotworu jajnika. Choć może to brzmieć zaskakująco, cykl rozrodczy kobiety i jego przebieg ma znaczenie onkologiczne. Mowa między innymi o liczbie ciąż i wieku pierwszej miesiączki. Kobiety, które nie rodziły dzieci, mają nieco wyższe ryzyko zachorowania. Również te, u których pierwsza miesiączka pojawiła się bardzo wcześnie (np. przed 12 rokiem życia) lub menopauza przyszła późno, są bardziej narażone. Z kolei dłuższe karmienie piersią i stosowanie antykoncepcji hormonalnej może obniżać ryzyko – ponieważ zmniejsza liczbę owulacji w życiu.

Styl życia i czynniki środowiskowe

Choć nie mamy pełnej kontroli nad genami, na wiele rzeczy mamy realny wpływ – każdego dnia. Nasze codzienne nawyki, środowisko, w którym żyjemy, i styl życia, jaki prowadzimy, mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju choroby. Coraz więcej badań pokazuje, że te pozornie małe decyzje mają znaczenie –również w kontekście raka jajnika. Mowa między innymi o:

• otyłości – nadwaga i idąca za nią otyłość wpływają negatywnie na układ hormonalny, ale też mogą zwiększać ryzyko niektórych nowotworów, w tym raka jajnika;

• paleniu papierosów – jest to znany czynnik ryzyka wielu chorób nowotworowych – i rak jajnika nie jest wyjątkiem. Choć związek jest silniejszy w przypadku niektórych podtypów raka, warto o tym pamiętać – i rzucić, jeśli tylko się da (a da się!);
• diecie – nie ma jednej „magicznej” diety antyrakowej, ale badania wskazują, że dieta bogata w warzywa, owoce, błonnik i zdrowe tłuszcze może nawet o ok. 30% zmniejszyć ryzyko zachorowania, gdy połączy się ją z aktywnością fizyczną, utrzymaniem właściwej masy ciała oraz ograniczeniem używek.

 Ważne Oczywiście w tym wszystkim nie chodzi o to, żebyś miała obsesję na punkcie każdego czynnika ryzyka. Ale większa świadomość = większa kontrola. A czasem wystarczy jeden świadomy krok, żeby wyprzedzić chorobę o lata

Jakie badania wykrywają raka jajnika?

Dobra wiadomość jest taka, że istnieją skuteczne badania, dzięki którym da się wykryć raka jajnika zarówno na wczesnym etapie, jak i wtedy, gdy guz już daje o sobie znać. To, co ważne, to fakt, że nowotwór jajnika nie ma jednego, prostego testu przesiewowego, jak np. cytologia w przypadku raka szyjki macicy. Dlatego tak istotne jest połączenie badań obrazowych, markerów nowotworowych i w niektórych przypadkach również biopsji.

Diagnostyka obrazowa

To zazwyczaj pierwszy krok w kierunku diagnozy – zwłaszcza, jeśli zauważyłaś niepokojące objawy lub lekarz wykrył coś  nietypowego podczas badania ginekologicznego.

• USG przezpochwowe – to badanie, które wykonuje się sondą wprowadzoną do pochwy – brzmi nieco technicznie, ale to jedno z najdokładniejszych badań w ocenie jajników. Można dzięki niemu wykryć nawet niewielkie zmiany, torbiele czy guzy – i ocenić ich wielkość, kształt, unaczynienie. Nie jest bolesne, a może dać nam bardzo wiele informacji.
• Tomografia komputerowa (TK) – to bardziej zaawansowane badanie obrazowe, dzięki któremu można stwierdzić, a w zasadzie zobaczyć, czy guz rozprzestrzenił się poza jajniki – np. na otrzewną, jelita czy inne narządy jamy brzusznej. Stosuje się je często wtedy, gdy planowane jest leczenie chirurgiczne.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – badanie to jest jeszcze dokładniejszym narzędziem – szczególnie przydatnym, gdy wyniki USG są niejednoznaczne. Dzięki niemu możemy precyzyjnie ocenić granice guza, naciekanie sąsiednich tkanek, a nawet różnicować typ nowotworu.

Markery nowotworowe w diagnostyce raka jajnika

Markery nowotworowe to substancje wytwarzane przez komórki rakowe, które mogą pojawiać się we krwi pacjentki. W przypadku raka jajnika najczęściej oznacza się:

• CA-125 – podwyższony u około 80% kobiet z rakiem jajnika, choć może też rosnąć w innych stanach (np. endometriozie, miesiączce, infekcjach);
• HE4 – nowszy marker, który bywa bardziej specyficzny;
• ROMA – algorytm, który łączy wyniki CA-125 i HE4; ma wpływ na ocenę ryzyka raka jajnika.

Ważne! Podwyższony poziom markera nowotworowego (np. CA-125) nie oznacza jeszcze raka – może być związany z innymi schorzeniami, jak endometrioza, mięśniaki czy infekcje. Jednak gdy taki wynik pojawia się razem z niepokojącymi objawami lub zmianami w badaniach obrazowych (np. USG, rezonansie), daje nam ważny sygnał do dalszej diagnostyki.

Biopsja – czy może rozsiać raka ?

To jedno z pytań, które budzi u pacjentek sporo emocji. To w pełni zrozumiałe, ponieważ w Internecie można znaleźć wiele sprzecznych informacji. Wyjaśniam to więc spokojnie i rzeczowo. Biopsja, czyli pobranie fragmentu zmienionej tkanki do badania pod mikroskopem, jest zalecanym standardem w diagnostyce onkologicznej. I choć teoretycznie istnieje ryzyko rozsiewu komórek nowotworowych, w praktyce korzyści diagnostyczne przeważają nad ryzykiem. „Żeby leczyć nowotwór, musimy wiedzieć, jaki to jest nowotwór. (…) Kobieta staje się pacjentką onkologiczną dopiero wtedy, kiedy ma wynik badania histopatologicznego.” – mówi dr Dariusz Michalik, chirurg onkolog (źródło: Rak piersi. Między ryzykiem a szansą).

W przypadku raka jajnika biopsja nie zawsze jest pierwszym wyborem. Jeśli guz wygląda na operacyjny, lekarze często decydują się na zabieg usunięcia całej zmiany, a diagnoza stawiana jest na podstawie badania histopatologicznego po operacji.

Ale są sytuacje, w których biopsja jest nie tylko uzasadniona, ale wręcz konieczna – np. gdy choroba jest zaawansowana i planuje się chemioterapię przed operacją. Wówczas wykonuje się biopsję pod kontrolą USG lub tomografii, aby uzyskać potwierdzenie nowotworu przed rozpoczęciem leczenia systemowego.

Jak leczyć raka jajnika?

Diagnoza to dopiero początek. Kiedy już wiadomo, że to rak jajnika – pacjentki zastanawiają się, co teraz, jak wygląda leczenie, czy mają szansę na wyleczenie? Odpowiedź brzmi twierdząco, ale wszystko zależy od momentu wykrycia, typu nowotworu i ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Dobra wiadomość jest taka, że rak jajnika jest podatny na leczenie, a medycyna dysponuje dziś coraz skuteczniejszymi metodami.

Leczenie chirurgiczne – kiedy konieczne jest usunięcie jajników?

Operacja to najważniejszy i najczęściej pierwszy krok w leczeniu raka jajnika. Celem zabiegu jest usunięcie jak największej ilości zmienionej nowotworowo tkanki – im mniej guza zostanie, tym lepsza skuteczność dalszego leczenia, zwłaszcza chemioterapii.

Chemioterapia – jakie są metody i skutki uboczne?

Drugim filarem leczenia raka jajnika – obok operacji – jest chemioterapia, która zazwyczaj rozpoczyna się po zabiegu chirurgicznym. U części pacjentek, zwłaszcza przy bardziej zaawansowanych guzach, leczenie może zacząć się już przed operacją – po to, by zmniejszyć zmianę nowotworową i ułatwić jej usunięcie.

Chemioterapia polega na podaniu leków, które niszczą komórki rakowe w całym organizmie. Najczęściej odbywa się to w formie dożylnej kroplówki, w seriach powtarzanych co kilka tygodni. Rak jajnika zazwyczaj dobrze reaguje na chemioterapię – szczególnie jeśli w trakcie operacji doszło do dokładnego usunięcia guza. W terapii najczęściej stosuje się pochodne platyny (karboplatynę lub cisplatynę) oraz tzw. taksany (paklitaksel lub docetaksel). Połączenie karboplatyny z paklitakselem to obecnie standardowe i najskuteczniejsze podejście w leczeniu tego nowotworu.

Terapie celowane w raku jajnika

To jedna z najbardziej obiecujących dróg leczenia. Terapie celowane działają precyzyjnie na komórki nowotworowe, a jednocześnie oszczędzają zdrowe tkanki. W raku jajnika stosuje się m.in.: leki antyangiogenne, np. bewacyzumab – które blokują rozwój naczyń krwionośnych „karmiących” guz. Podaje się również  inhibitory PARP, które zakłócają naprawę uszkodzeń DNA w komórkach rakowych, co prowadzi do ich obumierania.

Leczenie paliatywne raka jajnika

Leczenie paliatywne skupia się przede wszystkim na łagodzeniu objawów choroby, zmniejszaniu bólu, poprawie komfortu życia – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Leczenie paliatywne może obejmować między innymi chemioterapię o łagodniejszym przebiegu, leczenie bólu, wsparcie psychologiczne i opiekę hospicyjną.

Czy rak jajnika daje przerzuty?

Niestety – tak, rak jajnika może dawać przerzuty, często zanim jeszcze zostanie wykryty. Dzieje się tak, ponieważ jajniki są zlokalizowane w jamie brzusznej, przez co mogą się rozsiewać stosunkowo łatwo, zwłaszcza w bardziej zaawansowanych stadiach choroby. Ale to nie znaczy, że od razu mamy do czynienia z rozsiewem – wiele zależy od typu raka, jego agresywności i czasu wykrycia. Im szybciej trafisz pod opiekę lekarzy, tym większa szansa na leczenie, zanim nowotwór rozprzestrzeni się dalej.

Jakie są najczęstsze miejsca przerzutów raka jajnika?

Rak jajnika ma swoje „preferencje”, jeśli chodzi o kierunek rozsiewu. Najczęściej przerzuty obserwowane są w:

• brzuchu,
• jelitach,
• śledzionie,
• wątrobie,
• płucach,
• mózgu.

Jednak warto wiedzieć, że rak jajnika najczęściej rozsiewa się do narządów leżących w pobliżu, zatem wewnątrz jamy brzusznej. Przerzuty odległe (np. do mózgu) są rzadsze.

Jakie objawy dają przerzuty raka jajnika?

Objawy przerzutów raka jajników zależą od tego, gdzie trafią komórki nowotworowe i jak bardzo zaawansowany jest proces chorobowy. Czasem objawy są niespecyficzne i mogą przypominać inne, mniej groźne problemy zdrowotne. Najczęściej można zaobserwować odbijanie, wzdęcia, uczucie pełności w brzucha i powiększenie jego obwodu.

Profilaktyka raka jajnika – jak zmniejszyć ryzyko zachorowania?

Rak jajnika to poważna choroba, trudna do wczesnego wykrycia, dlatego profilaktyka nie polega wyłącznie na badaniach, ale również na świadomych wyborach zdrowotnych. Na szczęście nawet niewielkie zmiany mogą mieć duże znaczenie.

Zacznijmy od profilaktyki u pacjentek, u których stwierdzono mutację genu BRCA1 lub BRCA2. To temat trudny, ale bardzo ważny. W takich przypadkach lekarze mogą zalecić tzw. profilaktyczne usunięcie jajników. Choć decyzja o operacji nie jest łatwa, może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania, a jednocześnie zwiększyć długość życia.

Ponadto niezwykle ważna jest regularna kontrola, która może zwiększyć szansę na wykrycie zmian w jajnikach, zanim staną się groźne. O jakich badaniach mowa?

• USG przezpochwowe – przynajmniej raz w roku, a częściej, jeśli jesteś w grupie podwyższonego ryzyka.
• Badanie ginekologiczne – nie tylko wtedy, gdy coś „się dzieje”. Warto odwiedzać ginekologa raz w roku, nawet przy braku objawów.
• Konsultacja genetyczna, jeśli w rodzinie występowały nowotwory jajnika, piersi lub jelita grubego.

Pamiętaj, że profilaktyka to także rozmowa – z lekarzem, z rodziną i z samą sobą, oraz świadomość – nawet ta dotycząca codziennych nawyków. Badania pokazują, że pewne przyzwyczajenia mogą zmniejszyć ogólne ryzyko zachorowania na raka, w tym raka jajnika. Mowa o zdrowej diecie, aktywności fizycznej, utrzymywaniu prawidłowej masy ciała, ograniczeniu używek, w tym zrezygnowaniu z palenia papierosów.

FAQ:

Jakie objawy daje guz jajnika?

Niestety guz jajnika często rozwija się bezobjawowo. Wczesne symptomy to wzdęcia, uczucie pełności, ból w podbrzuszu, nierzadko oddawanie moczu, zmiana rytmu wypróżnień lub powiększenie obwodu brzucha. Objawy są niespecyficzne, dlatego łatwo je przeoczyć.