Mastektomia – kompletny przewodnik dla pacjentek przed i po zabiegu usunięcia piersi

Usunięcie piersi (jednej, obu lub ich fragmentów) to właśnie mastektomia, czyli zabieg przeprowadzany zwykle w procesie leczenia nowotworu piersi i  raka sutka lub profilaktycznie. Procedura ta z oczywistych względów budzi wiele obaw i wątpliwości. W niniejszym przewodniku postaram się przybliżyć najważniejsze informacje na temat mastektomii.

Jakie są rodzaje mastektomii?

Operacja usunięcia piersi może być przeprowadzona na różne sposoby, które różnią się radykalnością zabiegu. Wybierana jest zawsze ta metoda, która jest najkorzystniejsza dla pacjenta – to znaczy taka, która może przynieść maksymalne korzyści zdrowotne.

Aktualnie stosowane rodzaje mastektomii:

• Mastektomia całkowita – zwana również prostą. To zabieg, w którym usuwana jest cała pierś (wraz z brodawką, otoczką i skórą).  Węzły chłonne wartownicze są usuwane opcjonalnie, by sprawdzić je w badaniu histopatologicznym. Mastektomia całkowita jest wykonywana  głównie we wczesnych stadiach raka piersi, gdy nie rozprzestrzenił się on jeszcze do węzłów chłonnych.

• Mastektomia radykalna – to operacja polegająca na usunięciu całej piersi (wraz z brodawką, otoczką i skórą). Usuwane są również węzły chłonne pachowe oraz większe i mniejsze mięśnie piersiowe. Mastektomia radykalna niegdyś była stosowana powszechnie w leczeniu raka piersi. Dziś jest wykonywana, gdy nowotwór obejmuje tkanki mięśniowe na obszarze klatki piersiowej, a w innych przypadkach często zastępowana jest mastektomią radykalną zmodyfikowaną, którą omawiam poniżej.

• Mastektomia radykalna zmodyfikowana metodą Maddena – to operacja polegająca na usunięciu całej piersi (z brodawką, otoczką i skórą). Usuwane są również węzły chłonne pachowe oraz mięsień piersiowy większy.

• Mastektomia radykalna zmodyfikowana metodą Pateya – to operacja polegająca na usunięciu całej piersi (z brodawką, otoczką i skórą). Usuwane są również węzły chłonne pachowe. U niektórych osób usuwana jest także wyściółka mięśni klatki piersiowej, ale mięśnie piersiowe większe i mniejsze zostają zachowane.

• Mastektomia oszczędzająca SSM – najmniej inwazyjny rodzaj zabiegu, który jest rekomendowany osobom z wcześnie wykrytymi, niewielkimi zmianami nowotworowymi piersi. Ten typ mastektomii polega na usunięciu guza nowotworowego z niewielkim marginesem zdrowych tkanek. Mastektomia oszczędzająca skórę i brodawkę sutkową pozwala zachować niemal niezmieniony wygląd piersi. W razie potrzeby ewentualne ubytki i asymetrie można dodatkowo skorygować.

Mastektomia z jednoczesną rekonstrukcją

Nie jest to oddzielna metoda amputacji piersi, ale wariant pozwalający usunąć pierś lub piersi i jednocześnie odtworzyć ich wygląd. Mastektomia z rekonstrukcją jest najczęściej wykonywana ze wskazań profilaktycznych (na przykład u osób z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2), ale też w procesie leczenia nowotworów piersi (choć w tym wypadku zabieg rekonstrukcyjny przeprowadza się zazwyczaj oddzielnie, w późniejszym terminie).

Przebieg mastektomii – wszystko, co warto wiedzieć przed operacją

Mastektomia wykonywana jest z różnych wskazań – najczęściej w procesie leczenia raka piersi, ale też profilaktycznie u osób szczególnie narażonych na rozwój nowotworu piersi.

Przygotowanie do zabiegu obejmuje:

• Wykonanie wszystkich zaleconych badań, które pozwolą upewnić się, że operacja będzie bezpieczna i że stan zdrowia pozwala na jej przeprowadzenie.

• Konsultacje medyczne z lekarzem operującym oraz anestezjologiem. Ważne jest, by podczas rozmowy ze specjalistami poinformować ich o wszystkich przyjmowanych lekach i ewentualnych schorzeniach przewlekłych.

To właśnie na tym etapie omów z lekarzem swoje ewentualne wątpliwości. Zapytaj o możliwość wykonania rekonstrukcji piersi (od razu lub w późniejszym terminie). Zgłoś się do szpitala we wskazanym terminie. Jeśli operacja ma odbywać się tego samego dnia, bądź na czczo.

Jak przebiega mastektomia?

Zabieg poprzedzony jest podaniem znieczulenia – zazwyczaj stosowane jest znieczulenie ogólne ze względu na rozległy i inwazyjny charakter operacji. Następnie chirurg przystępuje do wykonania nacięć w skórze i do usuwania wytypowanych tkanek. W przypadku mastektomii prostej usuwa się całą pierś, a przy mastektomii oszczędzającej wyłącznie część tkanek. Jeśli usuwane są również węzły chłonne pachowe, to na skórze w okolicy dołu pachowego wykonywane jest dodatkowe nacięcie. Po usunięciu tkanek hamowane jest krwawienie, zakładane są szwy oraz dreny. Jeśli przeprowadzana jest mastektomia z rekonstrukcją, pierś jest od razu odtwarzana za pomocą implantów lub własnej tkanki tłuszczowej. Usunięte tkanki są przesyłane do badania histopatologicznego.

Ile trwa hospitalizacja przy mastektomii?

Zazwyczaj zabieg powoduje konieczność pozostania pod obserwacją przez 3 dni. Zdarza się jednak, że niektóre osoby wymagają dłuższej hospitalizacji ze względu na swój stan zdrowia, czy też wiek i ryzyko powikłań.

Rekonwalescencja po mastektomii

Mastektomia piersi to poważny zabieg, który wymaga stopniowej rekonwalescencji – czas jej trwania zależy od takich czynników jak metoda operacji i jej zakres, ogólny stan zdrowia, czy też leczenie uzupełniające, jeśli mastektomia wykonywana była u osoby z nowotworem piersi.

Sama hospitalizacja po zabiegu zwykle trwa nie krócej niż trzy dni. Już na tym etapie przeprowadzana jest mobilizacja – to znaczy zachęcanie pacjenta lub pacjentki do wstawania (z asekuracją) i delikatnego ruchu. Pozwala to uniknąć zrostów i szybciej wrócić do sprawności. Po powrocie do domu trzeba przestrzegać zaleceń lekarza: odpoczywać, unikać wysiłku fizycznego i gwałtownych ruchów. Należy troszczyć się o higienę blizny, a po upływie wyznaczonego czasu stawić się na wizytę kontrolną – są wówczas usuwane dreny, a także szwy, jeśli były nierozpuszczalne. Powrót do aktywności możliwy jest stopniowo – lekkie spacery, nieobciążająca praca biurowa i proste czynności codzienne można wykonywać po upływie 2-6 tygodni od zabiegu (trudno oszacować dokładny moment, bo zależy on od indywidualnego stanu zdrowia, zakresu operacji i samopoczucia).

W procesie rekonwalescencji po mastektomii duże znaczenie dla szybszego odzyskania sprawności ma fizjoterapia – ćwiczenia rehabilitacyjne, zabiegi i masaże przeprowadzane przez specjalistę pozwalają uniknąć zrostów, obrzęków limfatycznych i poprawić zakres ruchu. Pełną sprawność ruchową można odzyskać w dłuższej perspektywie czasowej – najczęściej po 8 tygodniach, jeśli nie pojawią się komplikacje.

Na tempo rekonwalescencji wpływają: wiek, kondycja, dodatkowe terapie (na przykład chemioterapia może wydłużyć powrót do pełni sił) i ewentualne komplikacje. Pamiętaj, że powrót do sprawności i zdrowia wymaga czasu. To nie wyścig. Nie przemęczaj się, daj sobie czas na odpoczynek i regenerację.

Mastektomia i co dalej?

Usunięcie piersi lub ich fragmentu budzi niezwykle silne, ale też zróżnicowane emocje. Pacjentki często odczuwają smutek i rozgoryczenie, ale też pewnego rodzaju ulgę – w końcu zabieg ten bardzo często przeprowadzany jest po to, by wyleczyć raka. Proces akceptacji nowej sytuacji może być trudny i czasochłonny – szczególnie u osób, u których nie jest od razu przeprowadzana rekonstrukcja.

Zachęcam wszystkie osoby do spokojnych prób zaakceptowania nowego wyglądu. W procesie tym bardzo dużo korzyści przynosi pomoc psychologiczna, ale też wsparcie najbliższych. Jeśli tego potrzebujesz, poszukaj również grup wsparcia na zewnątrz swojej zwyczajowej grupy kontaktów. Taką grupę znajdziesz w serwisie Onkopedia, ale też w wielu innych miejscach – na przykład w fundacjach specjalizujących się w pomocy kobietom z nowotworami piersi.

Zmiana wyglądu klatki piersiowej wpływa nie tylko na sferę psychiczną, ale też fizyczną – jeśli amputacja była jednostronna, możesz odczuwać zaburzenia równowagi, czy też inne rozłożenie ciężaru ciała. W takim wypadku bardzo przydatne okazują się protezy piersi, a także specjalne biustonosze dla kobiet po mastektomii z wkładką korygującą wygląd klatki piersiowej. Takie rozwiązania są świetne w okresie przejściowym (na przykład wówczas, gdy oczekujesz na operację rekonstrukcyjną) lub trwale – jeśli nie chcesz, nie musisz poddawać się rekonstrukcji.

Metody korygowania wyglądu klatki piersiowej po mastektomii

Jak już wspomniałam, osoby po amputacji piersi lub ich fragmentu mogą, ale nie muszą zdecydować się na rekonstrukcję piersi. Zabieg ten może zostać przeprowadzony z użyciem implantów (wówczas można nadać piersiom preferowany kształt i rozmiar) lub tkanek własnych (najczęściej z okolic pośladków, czy też brzucha).

Inną opcją jest protezowanie zewnętrzne – czyli noszenie specjalnej protezy (nakładki), która nadaje klatce piersiowej standardowy wygląd. Protezy mogą być jednostronne lub obustronne. Dostępne są również specjalne biustonosze korygujące (jednostronnie lub obustronnie) – można je znaleźć nie tylko w sklepach medycznych, ale nawet ofercie niektórych marek bieliźnianych.

Koszty związane z mastektomią – co pokrywa NFZ?

Źródło finansowania mastektomii i innych usług medycznych, które jej towarzyszą, zależy od konkretnych wskazań:

• Mastektomia w ramach leczenia onkologicznego jest finansowana w całości przez NFZ.
• Od 2022 roku NFZ finansuje również prewencyjne zabiegi amputacji piersi u osób  z grup wysokiego ryzyka.
• Rekonstrukcja piersi po mastektomii (zarówno profilaktycznej, jak i w ramach leczenia onkologicznego) jest finansowana przez NFZ i to zarówno metodą z użyciem implantów, jak i ekspanderów oraz tkanek własnych.
• NFZ finansuje również biustonosze pooperacyjne, gorsety, pasy kompresyjne czy też protezy po mastektomii, a od 2024 obowiązują nowe (wyższe limity). Przykładowo: zakup protezy jednowarstwowej o maksymalnym koszcie 350 zł jest w 10% finansowany przez pacjentkę, a w pozostałej mierze przez NFZ.

Oczywiście od powyższych sytuacji są pewne wyjątki – np. NFZ może nie finansować niektórych rodzajów implantów. Bieżące limity i opcje najlepiej weryfikować bezpośrednio na stronie NFZ, ponieważ przepisy mogą ulegać zmianom.

Mastektomię, rekonstrukcję lub mastektomię z jednoczesną rekonstrukcją można oczywiście również wykonać w prywatnej placówce medycznej – terminy są zazwyczaj szybsze, ale jest to wydatek od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych (w zależności od zakresu operacji i ewentualnej techniki rekonstrukcyjnej).

Lumpektomia a mastektomia – na czym polega różnica?

Zarówno lumpektomia, jak i mastektomia to podstawowe metody chirurgicznego leczenia raka piersi, mające na celu usunięcie nowotworu. Wybór odpowiedniej procedury zależy od wielu czynników medycznych oraz indywidualnych preferencji pacjentki. Choć cel obu zabiegów jest ten sam – wyleczenie raka – różnią się one zasadniczo zakresem operacji, wpływem na wygląd piersi oraz często dalszym postępowaniem.

Lumpektomia (Leczenie Oszczędzające Pierś – BCT):

• Zakres: Polega na usunięciu samego guza nowotworowego wraz z niewielkim marginesem otaczającej go zdrowej tkanki.
• Cel: Usunięcie raka przy jednoczesnym zachowaniu piersi. Wygląd piersi jest w dużej mierze zachowany, choć może ona nieznacznie zmienić kształt lub rozmiar.
• Dalsze leczenie: Zazwyczaj wymaga uzupełniającej radioterapii (napromieniania) na pozostałą część piersi, aby zniszczyć ewentualne niewidoczne komórki rakowe i zmniejszyć ryzyko wznowy miejscowej.
• Dla kogo?: Najczęściej stosowana we wczesnych stadiach raka piersi, przy pojedynczych, stosunkowo niewielkich guzach w porównaniu do rozmiaru piersi.

Mastektomia:

• Zakres: Polega na usunięciu całej tkanki gruczołowej piersi. W zależności od typu mastektomii (prosta, radykalna zmodyfikowana, podskórna oszczędzająca skórę/brodawkę) może obejmować również usunięcie kompleksu brodawka-otoczka, skóry, węzłów chłonnych pachowych, a w bardzo rzadkich, historycznych przypadkach – mięśni piersiowych.
• Cel: Usunięcie raka poprzez usunięcie całej piersi. Po zabiegu klatka piersiowa po stronie operowanej jest płaska, chyba że jednocześnie lub w późniejszym terminie wykonana zostanie rekonstrukcja piersi.
• Dalsze leczenie: Konieczność radioterapii po mastektomii zależy od stopnia zaawansowania nowotworu (np. wielkości guza, zajęcia węzłów chłonnych) i jest rozważana indywidualnie. Nie zawsze jest wymagana.
• Dla kogo?: Stosowana przy większych guzach, licznych ogniskach nowotworu w jednej piersi, braku możliwości przeprowadzenia radioterapii, w niektórych przypadkach mutacji genetycznych (np. BRCA) lub gdy pacjentka sama preferuje tę metodę.

Co najważniejsze: Dla pacjentek, które kwalifikują się do obu metod (głównie we wczesnych stadiach raka), liczne badania naukowe wykazały, że lumpektomia połączona z radioterapią oferuje takie same szanse na długoterminowe przeżycie jak mastektomia. Wybór metody nie wpływa więc na ogólną skuteczność leczenia onkologicznego, jeśli jest podjęty zgodnie ze wskazaniami medycznymi. Decyzja powinna być zawsze podejmowana indywidualnie, po dokładnym omówieniu wszystkich opcji, korzyści i potencjalnego ryzyka z zespołem leczących lekarzy.

Mastektomia FAQ

Poznaj odpowiedzi na często zadawane pytania.

Jak wygląda pierś po mastektomii?

Dokładny wygląd piersi po mastektomii zależy od techniki operacyjnej i jej zakresu. W przypadku operacji radykalnych i całkowitych w miejscu piersi pozostaje dość płaska powierzchnia. Blizna zazwyczaj jest widoczna. W przypadku mastektomii oszczędzającej pierś staje się mniejsza, zwykle zmienia kształt, a blizna może być mało widoczna. Najmniej widoczne zmiany w wyglądzie piersi dotyczą mastektomii z jednoczesną rekonstrukcją.

Czy mastektomia boli?

Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu, ale w późniejszych dobach pojawia się ból, uczucie ciągnięcia i dyskomfort – odczucia te są jednak minimalizowane środkami przeciwbólowymi.

Jakie są wskazania do mastektomii?

Operacja usunięcia piersi (całkowitego lub częściowego) jest przeprowadzana z różnych powodów, ale do najczęstszych wskazań należą: nowotwory złośliwe piersi, ciężkie infekcje piersi, a także profilaktyka u osób w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi. Mastektomia jest również elementem procesu tranzycji płciowej.

Kiedy można przeprowadzić mastektomię z rekonstrukcją?

Zabieg jednoczesnego usunięcia i odtworzenia piersi jest wykonywany u wielu osób poddających się mastektomii z powodów profilaktycznych, ale może być też wykonany w przypadku nowotworów, o ile po zabiegu nie jest planowana radioterapia. U osób, u których proces nowotworowy jest bardziej zaawansowany i wymagane jest dodatkowe leczenie chemioterapeutyczne lub radioterapeutyczne, możliwe jest wykonanie odroczonej rekonstrukcji.