Jak rozpoznać i zrozumieć glejaka? – rodzaje, leczenie i diagnostyka.

Glejak mózgu to rodzaj guza powstający z komórek glejowych. Choć nie należy do najczęściej występujących nowotworów, częściej diagnozowany jest u dzieci niż u dorosłych. Ponieważ w zaawansowanym stadium ma niekorzystne rokowania, warto znać jego objawy oraz możliwy przebieg choroby. Pacjenci, którzy podejrzewają u siebie obecność glejaka, często zadają pytania o to, czy glejak jest uleczalny, jakie są rokowania, co to jest glejak i skąd się bierze? W tym artykule postaram się rozwiać wszystkie te wątpliwości.

Co to jest glejak?

Glejak w głowie to guz, który bierze swój początek w komórkach glejowych, będących głównym składnikiem tkanki nerwowej. Komórki te pełnią różne funkcje: uczestniczą w syntezie enzymów, pełnią funkcje ochronne, współtworzą barierę krew-mózg, a także mają istotny wpływ na odżywienie komórek nerwowych. Glejak powstaje w momencie, gdy na komórki glejowe zaczynają działać dodatkowe czynniki, które powodują ich niekontrolowany wzrost.

Rak glejak to jeden z najczęściej występujących pierwotnych nowotworów mózgu. Rozwija się w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Jego cechą charakterystyczną jest lokalne szerzenie się w obrębie mózgu lub rdzenia kręgowego. Ten typ nowotworu zazwyczaj nie rozprzestrzenia się poza ośrodkowy układ nerwowy. Jego późne rozpoznanie pogarsza jednak rokowania.

Rodzaje glejaków

Glejak to nie jeden, a cała grupa nowotworów. Dzielimy je ze względu na typ komórek nerwowych, z których się wywodzą oraz tempo wzrostu guza i stopień złośliwości. Pierwszy z tych podziałów dzieli glejaki na: gwiaździaki, wyściółczaki i skąpodrzewiaki.  W tym miejscu muszę wspomnieć o jednym z rodzajów gwiaździaka. To glejak wielopostaciowy, który charakteryzuje się dużą złośliwością. Guz szybko rośnie i równie szybko rozprzestrzenia się na okoliczne fragmenty mózgu. Zazwyczaj pojawia się w płacie skroniowym i czołowym, powodując stany depresyjne i lękowe, zaburzenia pamięci, a nawet nadmierną agresję.

Biorąc pod uwagę tempo wzrostu guza, wyróżniamy glejaki:

I stopnia – to glejaki łagodne, takie jak gwiaździak włosianokomórkowy czy wyściółczak śluzowo-brodaweczkowaty.

II stopnia – nowotwory należące do tej grupy to między innymi gwiaździak włókienkowaty, skąpodrzewiak oraz wyściółczak.

III stopnia – przedstawicielem tej grupy glejaków jest gwiaździak anaplastyczny.

IV stopnia – to wspomniany już glejak wielopostaciowy.

Warto wiedzieć…

Glejak to po białaczce drugi najczęściej występujący nowotwór wieku dziecięcego. 

Jakie są czynniki ryzyka i przyczyny występowania glejaków?

To jedno z pytań, które najczęściej słyszę od moich pacjentów. Niestety, nie mogę udzielić na nie jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ nie jesteśmy w stanie ze 100% pewnością określić przyczyn powstawania glejaków. Szukając ich, należy skupić się przede wszystkim na czynnikach ryzyka sprzyjających powstawaniu nowotworów mózgu. Należą do nich m.in.:

• Narażenie organizmu na promieniowanie jonizujące – na ryzyko wystąpienia glejaka są narażone między innymi osoby, które w wieku dziecięcym przeszły radioterapię czaszki w celu leczenia nowotworu.
• Obciążenia genetyczne – wcześniejsze występowanie glejaka w rodzinie jest związane z większym ryzykiem wystąpienia tego nowotworu. Dodatkowo genetyczny zespół Turcota czy zespół Cowden mogą wiązać się z większym ryzykiem glejaka.

Charakterystyczne objawy glejaka i diagnostyka nowotworu

Objawy glejaka w dużej mierze zależą od lokalizacji zmian nowotworowych oraz typu guza. Niemniej jednak, odpowiadając na pytania moich pacjentów, często podkreślam, że istnieją także objawy ogólne, które powinny stanowić sygnał ostrzegawczy. Te objawy to:

• Częste i silne wymioty,  w szczególności te pojawiające się cyklicznie (szczególnie) przed zjedzeniem posiłku.
• Napady padaczkowe, którym towarzyszy utrata przytomności lub chwilowa utrata pamięci.
• Zawroty i bóle głowy, które mają charakter napadowy i przewlekły.
• Szumy w uszach i towarzyszące im zaburzenia równowagi.
• Nabierające na sile niedowłady kończyn dolnych lub górnych.
• Zaburzenia dotyczące zmysłu węchu, smaku, wzroku, mowy lub czucia.
• Nagłe napady agresji lub śmiechu.

Objawy te nie muszą występować jednocześnie, choć zdarza się, że pacjenci skarżą się na równoczesne występowanie dwóch lub trzech symptomów. Niezależnie jednak od tego, które z tych objawów się pojawią, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Do jakiego lekarza się wybrać?

Choć leczenie glejaka to zadanie dla onkologa, to dopiero podejrzewając ewentualność tej choroby, warto wybrać się do lekarza rodzinnego, który zleci podstawowe badania oraz wystawi skierowanie do specjalisty.

Wizyta w poradni specjalistycznej to niezwykle istotny krok w diagnostyce glejaka. Jak wygląda dokładnie? Na samym początku przeprowadzam ze swoimi pacjentami szczegółowy wywiad lekarski. Pytam między innymi o niepokojące objawy, historię chorób nowotworowych w rodzinie, a także prowadzony styl życia. Jeśli lekarz rodzinny zlecił jakieś wstępne badania, analizuję ich wyniki. Na tej podstawie zlecam listę dalszych badań, które pacjent powinien wykonać. W diagnostyce nowotworów mózgu często wykonuje się:

• rezonans magnetyczny głowy (MRI) z kontrastem,
• tomografię komputerową,
• biopsję zmiany i badanie histopatologiczne pobranego materiału,
• badanie krwi i oznaczenie poziomu markerów nowotworowych.

Warto wiedzieć…

Morfologia krwi to badanie, które pozwala wykryć nieprawidłowości w organizmie, które mogą wskazywać na toczący się proces chorobowy – w tym nowotworowy. Nie wykrywa jednak guza mózgu!

Leczenie glejaka

Proces leczenia tego nowotworu mózgu i jego przebieg zależy w dużej mierze od dokładnej lokalizacji glejaka i stopnia złośliwości guza. Obecnie stosowane metody walki z nowotworem to:

• Resekcja chirurgiczna guza – to metoda stosowana w początkowej fazie leczenia u większości pacjentów. Podczas operacji chirurg usuwa taką część guza, jaka jest bezpieczna dla pacjenta. Radykalna resekcja może bowiem upośledzić funkcje neurologiczne organizmu.
• Radioterapia i/lub chemioterapia – są stosowane zarówno uzupełniająco (po operacji), jak i u pacjentów, u których nie ma możliwości wykonania zabiegu. Radioterapia może być wykonywana metodą klasyczną lub w schemacie przyspieszonym u pacjentów w zaawansowanym stadium. W Chemioterapii wykorzystuje się różne substancje – w zależności od typu glejaka. Formę wielopostaciową można leczyć, stosując temozolomid, z kolei glejaka w typie skąpodrzewakia często leczy się w schemacie PCV (wykorzystując lomustynę, prokarbazynę i winkrystynę). W leczeniu paliatywnym glejaków może być stosowany temozolomid, bewacyzumab lub leki o działaniu molekularnym.
• Biopsja stereotaktyczna/otwarta – tę metodę stosujemy w sytuacji, gdy resekcja chirurgiczna guza nie jest możliwa (na przykład niesie za sobą ryzyko upośledzenia funkcji neurologicznych). Tutaj muszę wspomnieć, że biopsja nie jest zabiegiem leczącym nowotwór, ale wykonuje się ją m w celu pobrania tkanki potrzebnej do potwierdzenia diagnozy.

Nowe metody w leczeniu guza mózgu - glejaka

Poza tymi podstawowymi metodami leczenia glejaka, coraz częściej sięga się po bardziej zaawansowane i innowacyjne metody, takie jak:

• Immunoterapia – polega ona na pobudzeniu układu odpornościowego pacjenta, tak by sam rozpoznawał i niszczył komórki rakowe. Aktualnie trwają badania nad możliwością skutecznego leczenia glejaka wielopostaciowego przy użyciu pembrolizumabu.
• Wirusoterapia – to rodzaj immunoterapii, który polega na wykorzystaniu onkolitycznych wirusów, które rozpoznają komórki nowotworowe, replikują się w nich i prowadzą do ich zniszczenia. Metoda ta pozostaje jeszcze na etapie badań klinicznych. Obiecujące wyniki w pierwszej fazie badań osiągnął zmodyfikowany wirus polio.
• Terapia genowa — ten rodzaj terapii polega na wprowadzeniu do organizmu pacjenta wybranych genów lub elementów genetycznych, których zadaniem jest między innymi zwiększenie wrażliwości komórek glejaka na chemio- lub radioterapię.

Zarówno immunoterapia, jak i wirusoterapia oraz terapie genowe to nowatorskie metody, które nie są jeszcze powszechnie dostępne i wykorzystywane. Bywają stosowane w ramach badań klinicznych, dlatego w przypadku zachorowania na glejaka warto zapytać swojego lekarza o wszystkie dostępne metody działania.

Glejak mózgu – rokowania

Rokowania w przypadku tego nowotworu w dużym stopniu są uzależnione od tempa wzrostu guza i stopnia złośliwości.

• Glejak I stopnia występuje zwykle u dzieci i daje najlepsze rokowania.
• Glejak II stopnia to przede wszystkim guzy naciekowe, które z uwagi na fakt rozrastania dają pośrednie rokowania.
• Glejak III stopnia to nowotwór anaplastyczny, czyli bardziej agresywny – rokowania są tutaj ostrożne, ale lepsze niż w przypadku raka IV stopnia.
• Glejak IV stopnia to wspomniany już glejak wielopostaciowy, który daje najmniej korzystne rokowania.

Zasada, którą zawsze powtarzam swoim pacjentom, brzmi: rokowania to tylko statystyka, a każdy przypadek jest inny. Choć średnia przeżycia od diagnozy dla chorych z glejakiem wielopostaciowym wynosi 15 miesięcy, udokumentowano przypadek pacjenta, który żyje z tą chorobą już od 20 lat!