Cytologia to jedno z tych badań, które powinno być wykonywane regularnie w ramach profilaktyki raka szyjki macicy. To proste badanie ginekologiczne wykrywające obecność komórek nowotworowych, a także innego rodzaju zmian – na przykład wynikających z zakażenia HPV. Jakie są wskazania do cytologii? Kiedy i jak często należy ją wykonywać? Jak przebiega badanie cytologiczne i czy należy się do niego jakoś specjalnie przygotować? W tym artykule omówię najważniejsze zagadnienia związane z cytologią i postaram się rozwiać wszystkie wątpliwości, jakie wiążą się z tym badaniem.
Cytologia – co to za badanie?
Cytologia polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Pobrany materiał jest następnie poddawany ocenie mikroskopowej – zwykle przeprowadza ją cytolog lub histopatolog.
W Polsce wykonuje się obecnie dwa rodzaje badań cytologicznych:
- Cytologia tradycyjna (konwencjonalna lub inaczej szkiełkowa) – ta metoda polega na pobraniu materiału i naniesieniu go na suche szkiełko mikroskopowe. Jest on następnie utrwalany 98% roztworem etanolu w sprayu. Tak przygotowana próbka jest wysyłana do laboratorium.
- Cytologia płynna (LBC – Liquid Based Cytology) – to znacznie nowocześniejsza metoda, która dodatkowo daje większe możliwości diagnostyczne. Procedura polega na pobraniu materiału do badania i umieszczeniu go w pojemniku z płynem utrwalającym. Metoda ta minimalizuje ryzyko uszkodzenia komórek nabłonkowych.
Warto wiedzieć…
Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje cytologię płynną (LBC). Jego członkowie argumentują to tym, że pobrany w ten sposób materiał jest lepiej zabezpieczony i nadaje się również do wykonania badania w kierunku HPV z tej samej próbki.
Co wykrywa cytologia?
Cytologia to badanie specjalistyczne, które pozwala zdiagnozować raka szyjki macicy we wczesnym stadium rozwoju, ale też wykryć stany zapalne czy też dysplazję (stan poprzedzający rozwój nowotworu). Dodatkowo można je rozszerzyć o badanie wykrywające obecność HPV, czyli wirusa brodawczaka ludzkiego. To szczególnie ważne, ponieważ wspomniany wirus ma bezpośredni związek z rozwojem niektórych nowotworów. W drugim przypadku należy jednak potwierdzić wynik wykonując badanie uzupełniające na obecność wirusa HPV z genotypowaniem (to znaczy określeniem typu wirusa, który jest obecny w pobranej próbce).
Warto wiedzieć, że…
Badanie cytologiczne nie jest badaniem w kierunku raka trzonu macicy. Nie wykrywa też chorób wenerycznych. Powtarzam to swoim pacjentkom, ponieważ niektóre kobiety błędnie zakładają, że dobry wynik cytologii = brak jakichkolwiek problemów ginekologicznych, a niestety badanie to nie służy do diagnozy nowotworów samej macicy, pochwy, czy też jajników.
Badanie cytologiczne – kto powinien je wykonać?
To jedno z najczęściej zadawanych pytań przez moje pacjentki. Gdy je słyszę, zawsze odpowiadam, że cytologię powinny wykonywać wszystkie kobiety, które ukończyły 21. rok życia, chyba że znacznie wcześniej zaczęły współżycie. Badanie najlepiej wykonywać raz w roku, a w niektórych przypadkach nawet częściej. Jakie to przypadki? Częstsze badania zalecam pacjentkom, które posiadają szczególne predyspozycje, takie jak wcześniej przebyta chemioterapia czy osłabiony układ odpornościowy. Częstsza cytologia dotyczy także kobiet będących nosicielkami wirusów HIV lub HPV.
W przypadku zaś pacjentek w wieku powyżej 65 lat, których historia wyników cytologicznych jest prawidłowa, można zmniejszyć częstotliwość wizyt.
Jak przebiega badanie cytologiczne?
Pobranie materiału do badania cytologicznego odbywa się podczas standardowego badania ginekologicznego (na fotelu ginekologicznym). Położna lub ginekolog wkłada do pochwy wziernik, a następnie rozsuwa go i za pomocą szczoteczki ginekologicznej omiata szyjkę oraz tarczę macicy, zbierając próbki śluzu, nabłonka i komórek. Po zabezpieczeniu próbek i usunięciu wziernika, pacjenta może wstać z fotela i się ubrać.
Samo pobierania materiału trwa dosłownie chwilę i jest bezbolesne. Może towarzyszyć mu lekki dyskomfort. Niektóre pacjentki mogą zaobserwować u siebie plamienie lub delikatne krwawienie po wykonaniu badania. Objawy te ustępują zwykle po kilku godzinach i nie powinny być powodem do niepokoju.
Pamiętaj, że…
Najlepszy termin na wykonanie badania to co najmniej 2 dni po zakończonej miesiączce lub najpóźniej 4 dni przed kolejną miesiączką. Ważne jest, by nie zgłaszać się na cytologię podczas miesiączki lub w sytuacji, gdy masz objawy infekcji intymnej (upławy, świąd, pieczenie, ból).
Jak przygotować się do cytologii?
Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, jednak należy pamiętać o kilku kwestiach. Pierwsza z nich dotyczy współżycia bezpośrednio przed cytologią – należy ograniczyć ten rodzaj aktywności na minimum 24 godziny przed planowanym badaniem. Jeśli zażywasz leki dopochwowe lub stosujesz tampony, to musisz pamiętać, by odstawić je na minimum 4 dni przed cytologią. Zasada ta dotyczy także zabiegów polegających na płukaniu pochwy (irygacji).
Cytologia – wynik badania i jego interpretacja
Na wyniki cytologii – zarówno tej tradycyjnej, jak i płynnej – zwykle trzeba czekać około 2-3 tygodni. Wszystko zależy jednak od punktu, w którym wykonywane są badania.
Ocena wyniku badania przeprowadzana jest obecnie w oparciu o system Bethesda. Prawidłowe wyniki oznaczają, że w organizmie nie zidentyfikowano żadnych nieprawidłowych komórek. Normalne wyniki są określane według tej skali jako ujemne i oznaczone skrótem NILM (negative for intraepithelial lesion or malignancy) — oznacza on wynik prawidłowy, w którym brak jest komórek podejrzanych i nowotworowych.
Nieprawidłowy wynik cytologii oznacza, że w pobranym materiale znajdują się nieprawidłowe komórki – na przykład zapalne. Co zrobić w takiej sytuacji? Zachować spokój, bo taki wynik nie oznacza od razu, że masz raka. Zgodnie z klasyfikacją Bethesdy nieprawidłowości w obrębie komórek nabłonka płaskiego odpowiadające stanom przedrakowym oznaczone są skrótami, takimi jak:
- ACS – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
- ASC-US – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu (często świadczą o przewlekłym stanie zapalnym).
- LSIL – zmiany śródnabłonkowe małego stopnia, która może świadczyć o infekcji wirusem HPV.
- HSIL – zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia.
- ASC-H – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego z prawdopodobnym wskazaniem na HSIL.
- Zmiany dysplastyczne (CIN1-CIN3) – wykryto nieprawidłowości w budowie tkanek szyjki macicy, które mogą prowadzić do rozwoju raka. To stan przednowotworowy.
- CIS – rak płaskonabłonkowy in situ (wczesna postać raka, który nie powoduje jeszcze nacieków i przerzutów).
- AGC – nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego.
- AIS – rak gruczołowy in situ.
Nie należy jednak zapominać, że interpretacja wyników badań to nie zadanie pacjenta, ale lekarza. Wyłącznie specjalista na podstawie przedstawionych wyników jest w stanie dokonać prawidłowej diagnozy, a w przypadku wątpliwości – zlecić dodatkowe badania diagnostyczne.
Choć w Polsce rekomendowaną metodą oceny wyników cytologii jest system Bethesda, może się zdarzyć, że otrzymasz wynik oparty o skalę Papanicolau (na przykład wykonując badanie za granicą lub w niektórych gabinetach w Polsce).
W tym wypadku wyróżnianych jest 5 grup:
1 – oznacza, że wszystkie komórki w badanej próbce są prawidłowe.
2 – w próbce występują komórki prawidłowe oraz zapalne.
3 – rozmaz jest nieprawidłowy. Grupę 3 dzieli się dodatkowo na podtyp A, który oznacza nasilony stan zapalny oraz podtyp B, który oznacza obecność komórek atypowych o budowie dysplastycznej (CIN – czyli stan przednowotworowy).
4 – rozmaz jest nieprawidłowy, a obecne w nim komórki wskazują na możliwość obecności nowotworu we wczesnym stadium.
5 – rozmaz jest nieprawidłowy, a liczne komórki atypowe wskazują na obecność zaawansowanego procesu nowotworowego.
Badanie cytologiczne – na NFZ czy prywatnie?
Pacjentki w Polsce mogą skorzystać z cytologii za darmo w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy. Kwalifikują się do niego kobiety w wieku od 25 do 64 lat, które w ciągu ostatnich trzech lat nie miały wykonywanego badania cytologicznego. Z darmowego badania mogą skorzystać także panie obciążone czynnikami ryzyka, które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wspomniane czynniki ryzyka to między innymi przyjmowanie leków immunosupresyjnych oraz zakażeniem wirusem HIV lub HPV. Aby zapisać się na badanie, nie potrzebne jest skierowanie. W Internecie można znaleźć adresy przychodni, które wykonują cytologię w ramach tego programu.
Badanie cytologiczne można także wykonać prywatnie. Nie jest ono drogie — ceny zaczynają się już od 40 złotych w przypadku cytologii tradycyjnej i od około 100 złotych w przypadku cytologii płynnej.
Niezależnie jednak od tego, który wariant wybierzesz, najważniejsze jest, by badanie wykonywać regularnie. Wczesne zdiagnozowanie raka szyjki macicy znacznie zwiększa szansę na całkowite wyleczenie.