W ostatnim czasie wielu moich pacjentów interesuje się tematyką badań wątrobowych. Zwiększona świadomość dotycząca diagnostyki różnych schorzeń niesie ze sobą pozytywny aspekt – wykonywanie badań profilaktycznych w wielu przypadkach nie tylko przyspiesza wdrożenie skutecznego leczenia, ale wręcz ratuje życie. W tym artykule postaram się rozwiać wątpliwości związane z tzw. próbami wątrobowymi i odpowiedzieć na najczęściej zadawane pytania: czym są próby wątrobowe? Czym są AspAT (AST) i AlAT (ALT) ? Jak wygląda badanie i co pozwala wykryć? Jak obniżyć próby wątrobowe?
Co to są próby wątrobowe?
Wątroba to bardzo ważny organ, który pełni kilka istotnych funkcji w naszym organizmie. Moi pacjenci często o tym zapominają, dlatego w tym miejscu muszę krótko o nich opowiedzieć. Wątroba pracuje nieustannie, nawet podczas snu. Do jej głównych zadań należy m.in.: usuwanie toksyn z organizmu, magazynowanie witamin i minerałów (witamin A, D, K, B12 i żelaza) oraz wydzielanie żółci, która z kolei jest niezbędna do prawidłowego trawienia pokarmów. To dlatego tak ważne jest, by pracę tego narządu stale monitorować.
Pamiętaj, że…
Wątroba to organ, który nie posiada unerwienia czuciowego. Co to oznacza w praktyce? Wątroba nie boli, a wszelkie anomalie w jej pracy dają o sobie znać, kiedy powiększona zaczyna uciskać inne narządy.
Próby wątrobowe, czyli testy czynnościowe wątroby to badania pokazujące aktywność enzymów obecnych w komórkach wątrobowych, a także określające stężenia substancji wytwarzanych przez te komórki. Testy wątrobowe służą do wykrywania i oceny uszkodzonych hepatocytów (to komórki wątrobowe) oraz wykrywania zaburzeń syntezy białek. W ramach tego typu badań oznacza się kilka parametrów, takich jak następujące enzymy wątrobowe:
- ALT (aminotransferaza alaninowa) – to enzym biorący udział w przemianie białek. Jego największe ilości znajdują się w hepatocytach.
- ALP (fosfataza zasadowa) – enzym ten znajduje się nie tylko w wątrobie, ale i kilku innych miejscach, w tym osteoblastach kości oraz w łożysku u kobiet w ciąży.
- AST (aminotransferaza asparaginianowa) – to enzym, który obecny jest między innymi w mięśniu sercowym, nerkach, trzustce, mięśniach szkieletowych oraz tkankach mózgu.
- Bilirubina całkowita – to barwnik żółciowy, który powstaje w wyniku rozpadu jednego ze składników hemoglobiny. Jest ona obecna w surowicy krwi.
- GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) – występuje między innymi w hepatocytach, trzustce oraz w komórkach kanalików nerkowych bliższych.
Badania na wątrobę – kiedy należy je wykonać i co wykrywają?
Parametry wątrobowe należą do podstawowego panelu badań. Zwykle tego typu badania zlecam pacjentom, którzy:
- spożywają alkohol w znacznych ilościach i/lub biorą środki odurzające,
- mają problem z otyłością,
- są w trakcie terapii farmakologicznej (niektóre z takich terapii mogą obciążać wątrobę),
- mają objawy wskazujące na obecność jakiegoś schorzenia wątroby,
- mają objawy takie jak bóle brzucha, wybroczyny skórne oraz ciemny kolor moczu,
- są genetycznie obciążeni chorobami wątroby,
- znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia cholestazy (dotyczy to na przykład kobiet w ciąży).
Wykonanie prób wątrobowych umożliwia szybkie wykrycie schorzeń, takich jak: stłuszczenie lub uszkodzenie wątroby, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, a nawet choroby układu pokarmowego (na przykład zapalenie trzustki).
Próby wątrobowe podwyższone, czyli podwyższony AlAT i AspAT uzyskają ponadto pacjenci:
- z chorobą alkoholową,
- z pęknięciem lub innego rodzaju mechanicznym uszkodzeniem wątroby,
- z marskością wątroby,
- z nowotworem wątroby,
- z żółtaczką.
Warto wiedzieć…
Podwyższone enzymy wątrobowe i bilirubina we krwi mogą wskazywać również na schorzenie niezwiązane bezpośrednio z wątrobą, takie jak: celiakia, kamica pęcherza żółciowego czy niewydolność serca.
Pacjenci, którzy otrzymują ode mnie skierowanie na próby wątrobowe często pytają o przeciwwskazania do wykonania badania. W tym miejscu muszę zaznaczyć, że nie istnieją bezpośrednie przeciwwskazania, jednak niektóre czynniki mogą mieć wpływ na wyniki testów. Te czynniki to m.in.: stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (popularne leki przeciwbólowe), długotrwały stres czy spożywanie tłustych posiłków na kilkanaście godzin przed przystąpieniem do badania.
Badanie próby wątrobowe – jak się przygotować? Na czym polegają testy?
Zawsze przypominam moim pacjentom, by przed badaniem byli odpowiednio przygotowani. Jakie zalecenia im daję? Przede wszystkim proszę, by zgłosili się na badanie na czczo – powinni ograniczyć jedzenie i picie (poza wodą) na co najmniej 8-12 godzin. Inne zalecenia obejmują:
- zrezygnowanie z żucia gumy i palenia papierosów bezpośrednio przed badaniem,
- unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na co najmniej 24 godziny przed badaniem,
- rezygnacja ze spożywania słodkich napojów, soków i napojów energetycznych na co najmniej 24 godziny przed badaniem,
- poinformowanie lekarza o zażywanych lekach i suplementach.
Jak wygląda samo badanie? Jest to badanie z krwi, dlatego sam proces pobierania materiału nie jest skomplikowany. Pacjentowi wykonuje się nakłucie w celu pobrania krwi – zwykle z żyły łokciowej. Po napełnieniu probówki i usunięciu igły, na miejsce wkłucia nakłada się gazik i plaster. Próbka krwi jest następnie przekazywana do laboratorium, gdzie analizowane są poziomy konkretnych enzymów i bilirubiny. Samo badanie jest szybkie, trwa zaledwie kilka minut i nie wymaga specjalnej rekonwalescencji.
Próby wątrobowe – normy
Wielokrotnie spotkałam na swojej drodze pacjentów, którzy sami starali się odczytać wyniki badań i po poszukiwaniach na forach internetowych przychodzili do mojego gabinetu z pytaniami: jaki wynik AspAT jest niepokojący? Czy moje parametry powinny być powodem do obaw? To zupełnie naturalne, że takie wątpliwości się pojawiają, dlatego zawsze tłumaczę, że ważne jest odniesienie się do obowiązujących norm, które pomagają ocenić, czy wynik jest prawidłowy, czy wymaga dalszej diagnostyki.
Pamiętaj, że…
Prawidłowe wyniki prób wątrobowych różnią się w zależności od wieku i płci.
Obecne normy dla prób wątrobowych to:
- ALAT – poniżej 25 j.m/l dla dzieci, poniżej 35 j.m/l dla kobiet i poniżej 45 j.m/l dla mężczyzn.
- ALP – 20-150 Ul dla dzieci i 20-70 Ul/ dla dorosłych.
- AST – poniżej 52 U/l dla dzieci, 5-40 U/l dla kobiet i 19 u/l dla mężczyzn.
- GGTP – poniżej 22 /l dla dzieci, 10-66 U/l dla kobiet i 18-70 U/l dla mężczyzn.
- bilirubina – 0,2 - 1,1 mg%.
Wyniki prób wątrobowych nie powinny być jednak interpretowane samodzielnie – wyłącznie lekarz jest w stanie odpowiednio je odczytać. Należy bowiem pamiętać, że na ich interpretacja mogą mieć wpływ różnego rodzaju czynniki, w tym uzależnienia czy choroby współistniejące.
Wyniki odbiegające od normy? W takim razie badania należy powtórzyć – dotyczy to także podwyższonych prób wątrobowych u dzieci. Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na towarzyszące im objawy, takie jak: biegunka, wysoka gorączka, wzdęty i tkliwy brzuch czy krwawy stolec.
Jak obniżyć próby wątrobowe?
Obniżenie parametrów wątrobowych jest istotne, gdy chcemy zregenerować wątrobę. Jak to zrobić? Przede wszystkim należy stosować się do zaleceń lekarza. Ja zalecam swoim pacjentom w takim wypadku:
- zastosowanie lekkostrawnej diety,
- odpowiednie nawodnienie organizmu,
- unikanie alkoholu i innych używek,
- regularne uprawianie aktywności fizycznej,
- suplementowanie kwasów omega-3.
Należy pamiętać, że nieleczone choroby wątroby zagrażają życiu pacjenta. To dlatego tak ważna jest diagnostyka i wykonywanie badania prób wątrobowych cyklicznie, najlepiej 1 raz w roku. Skierowanie na badanie można otrzymać w dowolnym gabinecie, również u lekarza pierwszego kontaktu. Badanie jest wtedy refundowane przez NFZ. Pacjenci decydujący się na badanie wykonywane komercyjnie muszą zapłacić około 30-60 złotych
