Trzustka to narząd, o którym rzadko myślimy na co dzień, a tymczasem pełni ona bardzo ważne funkcje w organizmie. Właśnie dlatego kontrolowanie jej pracy jest niezwykle istotne. Często słyszę od moich pacjentów pytanie: jakie badania na trzustkę wykonać? Jednym z nich jest profil trzustkowy. Czym dokładnie jest to badanie? Jak się do niego przygotować? Kto powinien je wykonać? Odpowiedzi na te i na wiele innych pytań znajdują się w poniższym tekście.
Dlaczego trzustka jest tak ważna?
Trzustka to niewielki, podłużny narząd, który znajduje się w jamie brzusznej, tuż pod żołądkiem. Pełni on dwie bardzo ważne funkcje. Pierwsza z nich związana jest z wytwarzaniem enzymów biorących udział w procesie trawienia. Te enzymy to trypsyna, amylaza i lipaza. Są one zawarte w tzw. soku trzustkowym, który jest wydzielany przez przewody trzustkowe do dwunastnicy. To właśnie tam zachodzą najważniejsze etapy rozkładania składników odżywczych, a proces ten znany jest szeroko jako działalność zewnątrz wydzielnicza trzustki.
Druga funkcja trzustki, związana tym razem z działalnością wewnątrzwydzielniczą to produkcja hormonów regulujących poziom glukozy we krwi. Odpowiedzialne za nią się tzw. wyspy Langerhansa. To skupiska komórek, które znajdują się w miąższu trzustki i produkują dwa hormony: insulinę i glukagon.
W sytuacji gdy narząd zaczyna niedomagać, bardzo szybko odbija się to na pracy całego organizmu. Moi pacjenci ze schorzeniami trzustki skarżą się na problemy z wagą, złe samopoczucie, a także dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Jakie badania na trzustkę wykonać? Co pozwalają wykryć?
W moim gabinecie często słyszę pytanie: jakie badania krwi na trzustkę są najbardziej wiarygodne? Zawsze wtedy odpowiadam, że istnieje kilka badań laboratoryjnych, które razem dają obraz stanu tego narządu. Mówimy wtedy o profilu trzustkowym, który omówię w dalszej części artykułu. W niektórych przypadkach badania te należy jednak uzupełnić o dodatkowe testy, takie jak:
- Morfologia i CRP – obydwa te badania są pomocne w ocenie stanu zapalnego w organizmie. Wysoki poziom CRP może wskazywać silny stan zapalny w organizmie, w tym w trzustce.
- Badania obrazowe (USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa TK) – jedno i drugie dostarcza dodatkowych informacji na temat stanu samej trzustki oraz otaczających ją narządów (wątroba, drogi żółciowe).
Badania trzustki z krwi są nieocenionym narzędziem w diagnostyce chorób trzustki. wspomniany wcześniej profil trzustkowy to podstawa, która stanowi często wstęp do dalszej diagnostyki. W skład profilu wchodzą trzy badania: poziom amylazy i lipazy, poziom glukozy we krwi oraz markery nowotworowe CA 19-9.
Amylaza (AMY) w moczu i w surowicy
Amylaza to enzym, który ma za zadanie trawić węglowodany złożone i rozkładać je na cukry proste. Wysoki poziom amylazy we krwi może świadczyć między innymi o kamicy żółciowej, ostrym zapaleniu nerek, perforacji wrzodu żołądka lub dwunastnicy. Z kolei gdy norma amylazy w moczu jest przekroczona od 3 do 20 razy, wówczas podejrzewa się ostre zapalenie trzustki.
Warto wiedzieć…
Za prawidłowy poziom amylazy we krwi uważa się zakres 25–125 U/l (u osób starszych może być nieco wyższy). Poziom amylazy w moczu powinien mieścić się w zakresie 10–490 U/l.
Podwyższona amylaza może wskazywać też na inne schorzenia, w tym m.in.: ciążę pozamaciczną, choroby wątroby, czy nowotwory (jelita, jajnika, prostaty). Niski poziom tego enzymu będzie wskazywał prawdopodobnie na rozległe uszkodzenie trzustki lub wątroby.
Pamiętaj, że…
Poziom amylazy należy odczytywać w odniesieniu do poziomu lipazy, dlatego wyniki tych badań zawsze należy omawiać z lekarzem, ponieważ potrafi on odpowiednio zinterpretować uzyskane dane. Na przykład, wzrost amylazy, przy prawidłowym poziomie lipazy będzie wskazywał na chorobę innego narządu niż trzustka.
Lipaza trzustkowa w surowicy
Lipaza to drugi z enzymów biorących udział w procesie trawienia. Jego rola polega w dużym uproszczeniu na przetwarzaniu trójglicerydów do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Lipaza w przeciwieństwie do amylazy nie jest wydalana wraz z moczem, a to oznacza, że jej poziom oznaczamy wyłącznie z krwi.
Warto wiedzieć…
Prawidłowy poziom lipazy w surowicy wynosi nie więcej niż 150 U/l.
Obniżona lipaza może wskazywać na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze lub podwyższony cholesterol. Wskazanie ponad normę, a w szczególności kilkukrotne jej przekroczenie wskazuje najczęściej na ostre zapalenie trzustki. Inne przyczyny podwyższenia poziomu lipazy to m.in.:
- celiakia,
- zapalenie otrzewnej,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- przewlekłe uszkodzenie lub nowotwór trzustki.
Poziom glukozy we krwi
Osoby dorosłe powinny mieścić się w zakresie 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l). Zarówno spadek poziomu glukozy, jak i jego podwyższenie mogą wskazywać na poważne problemy zdrowotne. W przypadku spadku stężenia glukozy możemy mówić o niedoczynności tarczycy, uszkodzeniu wątroby lub problemach z funkcjonowaniem przysadki mózgowej. Taki stan może być też wynikiem zbyt restrykcyjnej diety lub zbyt intensywnej aktywności fizycznej.
Co mówię pacjentom z podwyższoną glukozą we krwi? Zwykle wstępna diagnoza skupia się na potwierdzeniu lub wykluczeniu schorzeń, takich jak:
- cukrzyca,
- insulinooporność,
- zespół Cushinga,
- ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki,
- nowotwór trzustki.
Markery nowotworowe CA 19-9
CA19-9 to marker wykorzystywany w diagnostyce raka trzustki i innych nowotworów przewodu pokarmowego. Wynik nieco ponad normę może wskazywać na łagodne stany zapalne w obrębie trzustki, wątroby i dróg żółciowych. Powodem do niepokoju powinien być bardzo silny wzrost markera CA 19-9, który zazwyczaj sygnalizuje obecność złośliwej zmiany nowotworowej.
Na obecność nowotworu mogą wskazywać także dodatkowe objawy, dlatego za każdym razem przeprowadzam z pacjentem szczegółowy wywiad medyczny. Te objawy to m.in.:
- nagła utrata wagi,
- żółtaczka,
- bóle brzucha.
Pamiętaj, że…
Pełen obraz stanu zdrowia daje wyłączenie zestawienie ze sobą wszystkich wyników wchodzących w skład pakietu trzustkowego.
Profil trzustkowy – przebieg i przygotowanie do badania
Jak przygotować się do badania? Czy muszę być na czczo? Te pytania najczęściej słyszę od moich pacjentów. W tym miejscu muszę rozwiać wszelkie wątpliwości związane zarówno z przebiegiem badania, jak i przygotowaniem do niego.
Aby badanie profilu trzustkowego było jak najbardziej wiarygodne, należy przestrzegać kilku zasad:
- Do badania musisz przystąpić na czczo, dlatego postaraj się nie jeść przez 8-12 godzin przed pobraniem krwi.
- Na kilka dni przed badaniem powstrzymaj się od picia napojów alkoholowych.
- Przyjmujesz leki lub suplementy? Poinformuj o tym lekarza przed badaniem!
- Masz niepokojące objawy, takie jak ból brzucha czy nudności? Lekarz powinien o nich wiedzieć.
- Dzień przed badaniem postaraj się wypocząć.
- W ramach badania potrzebne jest pobranie próbki moczu? Pamiętaj, by pobrać mocz z porannej mikcji, ze środkowego strumienia. Umieść go w jednorazowym pojemniku, który kupisz w aptece.
Jak wygląda samo badanie?
Profil trzustkowy to nie jedno, a kilka badań. Poziom amylazy, lipazy i glukozy, a także markery nowotworowe oznaczane są na postawie wyników badań z krwi. Jest ona pobierana z żyły. Dodatkowo przypominam, że amylaza to enzym obecny nie tylko w krwi, ale i w moczu. Próbki moczu należy samodzielnie przygotować w domu i dostarczyć do laboratorium.
Kto powinien wykonać profil trzustkowy? Wskazania i przeciwwskazania
W swojej praktyce lekarskiej wielokrotnie zlecałam pacjentom wykonanie profilu trzustkowego. Badanie to stanowi podstawę w diagnostyce chorób trzustki. Niekiedy pozwala wykryć też inne schorzenia – wspominałam o nich omawiając poszczególne badania wchodzące w skład profilu.
Główne wskazania do wykonania profilu trzustkowego to:
- podejrzenie chorób trzustki i/lub monitorowanie przebiegu choroby,
- dolegliwości ze strony układu pokarmowego (utrata apetytu, ból brzucha, nudności, wymioty, nagły spadek masy ciała, biegunka),
- żółtaczka (zażółcenie skóry i białek oczu),
- cukrzyca typu 2 rozpoznana w starszym wieku,
- wywiad rodzinny w kierunku chorób trzustki,
- zaburzenia metaboliczne.
Co do przeciwwskazań, to mogę śmiało powiedzieć, że w przypadku badań laboratoryjnych praktycznie nie ma ich wielu – zasadniczo nie powinno się oddawać krwi do badań w trakcie ostrej infekcji. Ponieważ niektóre leki mogą wpływać na wyniki badań laboratoryjnych, należy poinformować lekarza o wszystkich środkach przyjmowanych na stałe. W tym miejscu przestrzegam też przed samodzielnym odczytywaniem wyników badań – wyłącznie lekarz w oparciu o historię pacjenta i komplet badań jest w stanie postawić ostateczną diagnozę.